دلایل ایجاد استرس‌ در روزهای امتحان و راهکارهای حمایتی اطرافیان

فرشاد جعفری کارشناس و درمانگر بالینی در گفت‌وگو با خبرنگار، درباره اضطراب گفت: اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان، یکی از مولفه های ساختار است. اضطراب در پاره ای از مواقع موجب سازند‌گی و خلاقیت می‌شود،  می توان گفت اگر اضطراب نبود همه ما پشت میزها‌یمان به خواب می رفتیم،  فقدان اضطراب ممکن است ما را با مشکلات و خطرات قابل ملاحظه‌ای مواجه کند. ولی با این حال اضطراب  مهار نشده می‌تواند عملکرد شناختی را مختل سازد؛ بنابر‌این باید کنترل شود.

وی در ادامه گفت: امروزه زندگی ما اغلب تحت تاثیر نتایج عملکرد در آزمون‌ها قرار گرفته است. بطور طبیعی وقتی که آزمون دادن جزیی از زندگی ما شده باشد، نگران نتایج نیز خواهیم بود. اضطراب امتحان شامل پاسخ های جسمی، شناختی و رفتاری است که در ارتباط با نگرانی از کسب نتایج منفی همراه با عملکرد ضعیف یا نامناسب در موقعیت‌های ارزیابی بوجود می‌آید. دانشجویان به دلایل مختلف از جمله شرایط ویژه دانشجویی، قرار گرفتن در محیط آموزشی جدید و انتظارات خانواده اضطراب‌های زیادی را تجربه می‌کنند. در واقع برای دانشجویان زندگی، پر از استرس و اضطراب است.

جعفری درباره عوامل اضطراب‌زای دانشگاهی اظهار کرد: زندگی معمولا با به هم ریختگی های پیش بینی نشده، کارهای سختی که فوق توانایی دانشجو است، موانعی را بر سرراه دانشجویان ایجاد می‌کند که ناگهان آنها را مجبور به اتخاذ تصمیماتی درباره آینده شان می‌سازد. همه این اتفاقات می تواند اضطراب شدیدی را بر آنها وارد کند. از جمله اضطراب‌های دانشجویی می‌توان به فعالیت‌های دانشگاهی، مطمئن نبودن در مورد آینده، مشکلات در روابط بین فردی تا مشکلات عاطفی، از عدم اعتماد به نفس تا مسائل خانوادگی. مهم‌ترین اضطراب دانشجویی را اضطراب امتحان می‌دانیم،که می توان اینگونه بیان کرد که امتحان بخش مهمی از زندگی تحصیلی دانشجویی است.

این روانشناس بالینی با بیان اینکه عملکرد دانشجویان در جلسه امتحان تحت تاثیر اضطراب قرار می‌گیرد، گفت: اضطراب نباید سبب شود که دانشجویان فکر کنند یادگیری صورت نگرفته است، دانشجو ممکن است جواب سوال‌ها را به خوبی یادگرفته باشد اما اضطراب او باعث ناتوانی‌اش در پاسخ شود. اضطراب امتحان هنگامی در دانشجویان ظاهر می شود که بدانند مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند، بنابراین دانشجویانی که اضطراب امتحان بالایی دارند، چه در زمان مطالعه و چه در زمان شرکت در آزمون مهارت‌های مطالعه و یادگیری خود را پایین‌تر از حد توان و دانش خود مورد استفاده قرار می‌دهند. این مساله معمولا تنها به امتحان محدود نمی‌شود، دانشجویانی که اضطراب امتحان بالایی دارند دوران تحصیلی خود را نیز بیشتر طول می‌دهند، نگرانی‌های اجتماعی بیشتری دارند و مشکلات روانی و رفتاری بیشتری را تجربه می‌کنند، پس می‌توان گفت که اضطراب امتحان به نوعی از اضطراب اجتماعی اشاره دارد که فرد را درباره توانایی‌هایش دچار تردید می‌کند و پیامد آن کاهش توان مقابله با موقعیت‌هایی مانند امتحان است.

جعفری به دو نوع اضطراب امتحان اشاره کرد و گفت: در نوع اول کمبود مهارت‌های فراشناختی سبب اضطراب می‌شود، دانشجویان در این حالت احساس شکست می‌کنند و نتیجه آن اضطراب امتحان می‌شود و نوع دوم افرادی را در برمی‌گیرد که افکار منفی، مرتبط با تکلیف را تجربه می‌کنند و غالبا جنبه منفی را نگاه می‌کنند، این افکار نامربوط تداخل‌های فرا شناختی را ایجاد می‌کند.

این روانشناس برای درمان اضطراب به  روش‌های باز خورد زیستی، آموزش تن آرامی، حساسیت زدایی منظم، مدیریت اضطراب، سرمشق گیری، آموزش شناختی، آموزش مهارهای مطالعه و توجه آگاهی اشاره کرد.

جعفری نقش خانواده و اجتماع را در مدیریت استرس دانشجویان بسیار مهم دانست و گفت: ریشه اضطراب در مسیر تحولی و رشد زندگی یک دانشجو شکل می‌گیرد؛ والدینی که در گذشته خود تجربه اضطراب و استرس را داشته‌اند، همین وضعیت را به فرزند خود معمولا انتقال می‌دهند. والدین مضطرب اغلب به کفایت خودشان شک و تردید دارند. آنها برای فرزندانشان الگوی ضعیفی محسوب می‌شوند، این والدین فرزندان خود را در مسیر تحولی رشد و تحصیلی،  آماده بروز انواع اختلال‌های اضطرابی می‌کنند؛ که در واقع می‌توان گفت اگر مسیر تحولی یک کودک در یک خانواده به درستی شکل نگرفته باشد و والدین مضطرب، نگران و کمالگرا باشند، بدون شک این کودک در مسیر تحصیلی خود و با وارد شدن به دانشگاه دچار اضطراب خواهد شد، چون والدین کمال‌گرا فرزندان خود را با انتظارات غیر واقع بینانه، معیارهای بلند پروازانه و ناکجادآبادی به دانشگاه می‌فرستند.

 وی خاطرنشان کرد: والدینی که سخت نگران سلامت و امنیت فرزندان خود هستند، ممکن است برای ارتباط فرزندانشان با همسالان یا فعالیت تحصیلی آنها چنان قواعد سفت و سختی تنظیم کنند که دست و پای فرزندانشان را برای ارتباط ببندند و همین سخت‌گیری خودش زمینه اضطراب دانشجو می‌شود. اگر از دانشجویان سوال کنید که چطور اضطرابشان را مدیریت می‌کنند، اغلب حمایت از افراد یا محیط را پاسخ خواهند داد. در واقع حمایت اجتماعی فواید بسیاری دارد.

جعفری تاکید کرد که رابطه بین حمایت اطرافیان و سلامت دانشجویان دانشکده‌ها در مطالعات بسیاری ثابت شده است، دانشجویانی که حمایت اجتماعی کمتری دریافت می‌کنند شاید سپری در مقابل اضطراب نداشته باشند. بنابراین دانشجویانی که از حمایت اجتماعی برخوردار هستند به مراتب وضعیت تحصیلی بهتری خواهند داشت و اضطراب کمتری را متحمل خواهند شد.