علل شیوع سنگ کلیه در کودکان چیست؟

 میزان ابتلای کودکان به سنگ کلیه از بزرگ‌سالان کمتر است؛ اما عواملی مانند ارث، مشکلات متابولیکی و مصرف کم مایعات ازجمله عواملی است که فرد را در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد.

شیوع سنگ کلیه در کودکان:

مکان اینکه هر فردی در طول عمرش دچار سنگ کلیه شود امری طبیعی است که از این قاعده کودکان و حتی نوزادان هم استثنا نیستند. سنگ کلیه در کودکان همانند بزرگ‌سالان در این چند‌سال اخیر شیوع بیشتری پیدا کرده است. هر‌چند آمار دقیقی در این زمینه وجود ندارد؛ اما می‌توان از تعداد مراجعاتی که داریم به این موضوع پی ببریم که تعداد مبتلا در چند سال اخیر ١٠برابر شده است. اگر بخواهیم براساس مشاهده‌های بالینی، آماری در این زمینه ارائه کنیم باید بگوییم که سنگ کلیه در شیرخواران و کودکان نسبت به ٢٠سال گذشته ١٠برابرشده است.

کلیه و کارکرد دستگاه ادراری:

دستگاه ادراری شامل دو کلیه، دو حالب، یک مثانه و یک مجراست. ادرار را کلیه‌ها تولید کرده و از طریق لوله‌های باریکی به نام حالب به مثانه انتقال می‌یابد. سپس ادرار درون عضوی بادکنکی شکل عضلانی، به نام مثانه ذخیره می‌شود. به‌دنبال پر‌شدن از ادرار، مثانه به مغز پیام ارسال می‌کند و سپس مغز تصمیم می‌گیرد چه زمان ادرار‌کردن شروع شود.

در هنگام ادرار‌<Urine>کردن، ادرار از طریق مجرا تخلیه و در این حین مثانه منقبض شده و دریچه ادراری شل می‌شود. اگر سطح مواد تشکیل‌دهنده سنگ‌های ادراری از حد اشباع رد شود، سنگ ادراری تشکیل می‌شود. این سنگ‌ها به دلایل مختلفی که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد تشکیل می‌شود و براساس اینکه سنگ در کدام قسمت از دستگاه ادراری تشکیل شده‌اند، نامیده می‌شوند. در چنین حالتی کودک برای دفع ادرار با مشکل و دردروبه‌رو ست.

عوامل سنگ‌ساز:

در‌خصوص عامل ایجاد سنگ در این کودکان می‌توان عوامل مختلفی را نام برد. هرچند که میزان ابتلای کودکان به سنگ کلیه از بزرگ‌سالان کمتر است؛ اما عواملی مانند ارث، مشکلات متابولیکی و مصرف کم مایعات ازجمله عواملی است که فرد را در معرض ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد. در برخی از موارد عفونت دستگاه ادراری سبب ایجاد سنگ‌ها مختص ادرار عفونی هستند و در ادرار عفونی رشدمی‌کنند.

نوزادان نارس در معرض سنگ کلیه:

همچنین تحقیقات نشان داده است که نوزادان و کودکانی که با سن جنین کمتر از ٣٢هفته به دنیا آمده‌اند، کودکانی هستند که نارسایی ریوی دارند. نوزادانی که دچار اختلالات رشد هستند، کودکانی که به هر دلیلی مصرف دارو یا بستری در بیمارستان داشته‌اند نیز بیشتر در معرض تشکیل سنگ‌های کلیه هستند. به همین دلیل این گروه از کودکان و نوزادان باید بعد از مرخص‌شدن از بیمارستان و طی شدن دوره نقاهت زیر نظر پزشک باشند و آزمایش و سونوگرافی‌های لازم را انجام بدهند تا در‌صورت بروز کوچک‌ترین علائم درمان برای آن‌هاشروع شود.

این اختلال سبب تشکیل سنگ می‌شود:

درخصوص اختلالات متابولیکی که شایع‌ترین نوع علت تشکیل سنگ در کودکان است می‌توان اشاره کرد که دفع بیش‌ازحد کلسیم از طریق ادرار موجب چنین حالتی است. از سایر اختلالات متابولیک در کودکان که آن‌ها را مستعد ابتلا به سنگ کلیه می‌کند عبارت‌اند از نقص آنزیمی در شکستن اگزالات و دفع بیش از حد سیستین از ادرار است.

عوامل خطر را بشناسید

هنگامی‌که یک بزرگ‌سال دچار سنگ کلیه می‌شود باتوجه به اطلاعاتی که دارد می‌تواند برای درمان به‌موقع اقدام کند؛ اما ازآنجایی‌که نوزادان و کودکان چنین آگاهی ندارند و زبان رسایی هم برای بیان مشکلات خود ندارند این وظیفه مادران است که به‌دقت سلامت فرزندشان را زیر نظر بگیرند و با کوچک‌ترین علائم خطر برای درمان آن‌ها اقدام کنند. بدین منظور لازم است مادران عوامل خطر را در سنگ‌های ادراری به‌خصوص سنگ کلیه بشناسند که بتوانند به‌موقع اقدام کنند. عوامل خطر در سنگ ادراری کودکان عبارت‌اند از: حجم کم ادرار، مصرف بالای نمک، مصرف بیش از حد فست‌فود، مصرف نوشابه، عفونت‌های ادراری، مثانه عصبی و سابقه خانوادگی یا همان جنبه ارث و ژنتیک.

باید توضیح داد که سابقه خانوادگی یا ارث به این معنا نیست که اگر مادر یا پدری دچار سنگ‌های ادراری بوده‌اند که شایع‌ترین آن‌ها سنگ کلیه است، نوزادشان هم به‌طور حتم دچار این مشکل می‌شود؛ بلکه شانس ابتلا در این نوزادان کمی بیشتر از هم‌سن‌وسال‌هایشان است.

هنگامی‌که مصرف میزان مایعات در کودکان کم شود املاحی که در ادرار دفع می‌شود غلظت بالاتری از حد معمول دارد در این مرحله املاح به حد اشباح رسیده به‌همین دلیل سنگ یا شن‌ریزها در کلیه‌ها تشکیل می‌شوند.

علائم سنگه کلیه در کودکان:

با توجه به اینکه شیرخواران نمی‌تواند درد خود را بیان کنند؛ اما علامت‌هایی مانند بی‌قراری‌های شدید که با قولنج اشتباه می‌شود، دل‌درد، استفراغ، مشاهده بلور یا شن در ادرار کودک، ادرار قرمز یا نارنجی و درصورتی‌که کودک قادر به صحبت‌کردن باشد از درد شکم و پهلو شکایت می‌کند.

نوع سنگ‌ها در کودکان تنوع بیشتری دارد به همین دلیل باید با آزمایش نوع آن را تشخیص داد؛ اما به‌طور‌کلی تشکیل سنگ‌های درشت در کودکان بالای دو سال و ایجاد شن‌های یا سنگ‌های ریز در شیرخواران شیوع بیشتری دارد. در‌حال‌حاضر بهترین راه تشخیص آن، انجام سونوگرافی و آزمایش برای تشخیص نوع سنگ و علت ایجاد آن است. خوشبختانه دستگاه‌های تشخیصی سونوگرافی از درجه تشخیص خوبی برخوردار بوده و می‌تواند درست تشخیص بدهد.

شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که سبب شده است آمار مبتلایان در نوزادان و کودکان بیشتر از گذشته شود، وجود دقت خوب دستگاه سونوگرافی است که کوچک‌ترین سنگ‌ها را هم تشخیص می‌دهد. البته گاهی نیز به‌دلیل همین قدرت زیاد دستگاه‌ها وجود چربی‌هایی که در کلیه تجمع می‌کنند سنگ تشخیص داده می‌شود که با بررسی‌ها بیشتر این ابهامبرطرف می‌شود.

در تحقیقاتی که به‌منظور چگونگی تشخیص و اطلاع والدین از سنگ کلیه نوزادان و کودکشان انجام شده، دریافتیم که بیشتر تشخیص آن‌ها به‌صورت اتفاقی بوده است. به‌عبارت‌دیگر والدین کودک را به‌دلیل دیگری مانند بی‌قراری یا کولیت نزد پزشک برده‌اند؛ اما در سونوگرافی‌های انجام‌شده مشخص شده است که علت، سنگ در مجاری ادراری یا کلیه است.

سنگ‌ها در کودکان گاه خودبه‌خود دفع می‌شوند:

قبل از درمان باید اشاره کنیم که در مواردی این سنگ‌ها بدون درمان خاصی قبل از ٢تا٣ سالگی حل و دفع می‌شوند. به‌طورکلی ٩٥درصد از سنگ‌هایی که کودکان به آن مبتلا می‌شوند از طریق درمان‌های متداول برطرف می‌شوند، ٤درصد از طریق سنگ‌شکن و آندوسکوپی جراحی درمان می‌شوند و فقط یک‌درصد به جراحی نیاز دارند. درصورتی‌که سنگ‌ها در کلیه بزرگ یا تعداد آن‌ها زیاد باشد ابتدا سنگ‌ها به‌وسیله مداخلات پزشکی به قطعه‌های کوچک‌تر تبدیل می‌شوند که کودک بتواند بهتر دفع کند.

تغذیه در کودکان مبتلا به سنگ کلیه:

نوزادانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند در‌صورتی‌که با همان شیر سیر می‌شوند و برایشان کافی است آن را ادامه بدهند تا حجم ادرار بیشتر شود. اگر حجم شیر مادر کافی نیست یا سنگ‌سازی کلیه زیاد و ادرار غلیظ است می‌توان در کنار شیر مادر از شیرخشک استفاده کرد و در صورتی که باز هم حجم ادرار تغییر نکرد می‌توان از آب جوشیده سرد شده در فواصل بین شیردهی استفاده کرد.

در کودکانی که بزرگ‌تر هستند می‌توان در صورت سنگ‌سازی کلیه از مداخلات دارویی هم کمک گرفت. کودکانی که از این سنین دچار سنگ کلیه می‌شوند به طبع مصرف داروها می‌تواند سبب بی‌اشتها، فشارخون، کم‌خونی را برای آن‌ها به‌دنبال داشته باشد همچنین این داروها بر رشد کودک و رشد استخوانی‌اش هم تاثیرگذار است. از سوی دیگر در کودکان بزرگ‌تر که تشخیص و درمان به‌موقع و به‌هنگام نبوده است و به کلیه‌ها آسیب فراوانی وارد می‌شود. حتی گاهی شاهد ازکارافتادن کلیه هستیم که به‌دلیل فشار و کاهش کارکرد در مواردی دیالیز برای کودک تجویز می‌شود که دردهای ناشی از آن کودک را آزار می‌دهد و در نهایت سبب ازکارافتادگی کلیه‌ها می‌شود.

پیشگیری را جدی بگیرید:

تاکید همواره اصلاح سبک زندگی و تغذیه است؛ اما متاسفانه در برخی موارد ابتلا فرد اجتناب‌ناپذیر است به‌دلیل مصرف داروها که برای بیماری خاصی مصرف می‌کند؛ اما به والدین توصیه می‌کنیم نوشیدن مایعات زیاد در طول روز نوشیده را به کودکانشان آموزش دهند.

پرسش‌های رایج در خصوص سنگ کلیه کودکان:

- درخصوص ممنوعیت مصرف کلسیم در کودکانی که سنگ کلیه دارند باید اشاره کنیم که برخلاف تصور عموم مردم که مصرف کلسیم را محدود می‌کنند. این در‌ حالی است که مصرف نکردن کلسیم می‌تواند سبب تشکیل سنگ‌های به‌مراتب سخت شود.

- گروهی از والدین هم در‌خصوص کیفیت آب می‌پرسند، در پاسخ به گروه باید گفت، کمیت آب نوشیدن مهم است اینکه در طول روز کودک مایعات به‌اندازه کافی مصرف کند و فعالیت مناسبی داشته باشد؛ زیرا تحرک‌نداشتن و داشتن فعالیت بدنی کم می‌تواند از عوامل زمینه‌ساز سنگ کلیه باشد.

- تعداد پوشک‌هایی که کودک در طول روز خیس می‌کند و حجم ادرار دفع شده می‌تواند ازجمله علائم وجود سنگ باشد. به یاد داشته باشید کودکانی که کمتر از ٤پوشک خیس می‌کنند و حجم ادرارشان کم است در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند.