تلاش هنرمندان همدانی برای ثبت جهانی قاسم آباد

ماه هاست فعالان مدنی استان همدان به الحاق روستاهای قاسم آباد، حسن آباد، علی آباد و شورین با تصویب الحاق روستای قاسم آباد به شهر همدان مخالفت می کنند. آنها همچنین نگرانند با الحاق روستای قاسم آباد به شهر ، ثبت جهانی قنات تاریخی این روستا روی زمین بماند.  

پس از تصویب الحاق قاسم آباد به شهر هنرمندان همدانی نیز اعتراض خود را به نامه نگاری به پروانه سلحشوری و امیر خجسته بردند. در این نامه آمده است:

 سرکار خانم پروانه سلحشوری و جناب آقای امیر خجسته

نمایندگان محترم مجلس

با سلام و احترام

از این جهت نامه را خطاب به شما می‌نویسیم که پیش از این در چند و چون ماجرای قنات تاریخی روستای قاسم آباد همدان قرار گرفته‌اید، دیگر اینکه برخلاف برخی نمایندگان پیش از این نیزدر مسایل مربوط به میراث فرهنگی و محیط زیست همراه مردم همدان بوده‌اید و مطالبات آنان را پیگیری کرده‌اید.

با سپاس از توجه شما به مطالبات فعالان فرهنگی، هنرمندان و علاقه‌مندان به تاریخ و محیط‌زیست این دیار، نظرات ارزشمند شما که نشان‌گر پاسخگویی و مسئولیت نمایندگان در سطح ملی و استان است، را به فال نیک می‌گیریم.

امید است همه مسئولان دولتی مرتبط  به‌ ویژه استانداری و شهرداری‌های محترم توجه ویژه‌ای به ماندگاری عناصر فرهنگی، طبیعی داشته باشند. ما نیز خواهیم کوشید تا به عنوان نمایندگانی از وجدان بیدار جامعه، کماکان رسالت خویش را در پایش عملکردها و پاسداری از داشته‌های فرهنگی و طبیعی سرزمین‌مان ادامه دهیم. ضمن سپاس از نگاه مسئولانه‌ی شما، نگرانی خود را از توسعه‌ شهری، بدون توجه به پایداری منابع ابراز می‌داریم. چرا که تجربه‌های پیشین گواهی است براین که توسعه‌ بی‌رویه و سریع شهرها عناصر اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهر را دگرگون و دچار چالش می‌کند.

همانطور که اطلاع دارید چند وقتی است مساله الحاق چهار روستای حسن آباد، قاسم آباد، شورین و علی آباد به شهر همدان مطرح شده و با فشار و پیگیری یکی از نمایندگان همدان، وزارت کشور مصوبه الحاق سه روستا را صادر کرده است. این تصمیم نه در بین مردم همدان طرفدار دارد و نه در میان ساکنان این روستاها. مردم همدان نگران این هستند که یک شبه بیش از 20هزار نفر به جمعیت شهر اضافه شود و خدمات اندکی که از مدیریت شهری می‌گیرند نیز دچار چالش شود. ساکنان روستاها نیز نگرانند پس از الحاق به شهر خدمات و امکانات امروز را از دست بدهند به دلیل اینکه اکنون از خدمات رایگان بیمه روستایی بهره می‌برند و آب، برق، گاز و تلفن روستایی را نیز با یارانه دریافت می‌کنند و پس از الحاق همه این‌ها را از دست خواهند داد و درمقابل به عنوان حاشیه نشین درکنار مردم شهر زندگی خواهند کرد.

کارشناسان شهری و جامعه شناسان نیز با این طرح مخالفند آنها می گویند پیش از این چندین روستا به شهر همدان الحتق شده اما این طرح باعث شده حاشیه نشینی، آسیب های اجتماعی و فقر دراین مناطق نهادینه شود و در مقابل  زمین‌خواری رانت‌خواری جای رفاه شهروندان را بگیرد. اکثریت اعضای شورای شهر همدان  نیز با این طرح مخالفت کرده اند اما به نظر می رسد نظر مردم و نمایندگان آنان اهمیتی ندارد.

امروز مهاجرت معکوس در کشورهای توسعه‌یافته مطرح می‌شود و مدتهاست که مبحث مهاجرت از شهرها به روستاها در کشور ما نیز زبانزد شده است؛ اما سیاست‌های کلان، مانع چنین اندیشه و برنامه‌ای شده است و تلاش می‌کنیم روستاها را به صورت دستوری به شهر تبدیل یا الحاق کنیم.

الحاق روستاهای علی‌آباد، حسن‌آباد و قاسم‌آباد به شهر همدان در این زمان کار عجولانه‌ای است که حتی اگر مراحل قانونی آن طی شده باشد، شرایط پذیرش این روستاها در بحث ایجاد زیرساخت‌ها و امکانات وجود ندارد.

اما علاوه بر مسایل اجتماعی که در دراز مدت خودنمایی خواهد کرد. مساله میراث فرهنگی و محیط زیست است. روستای قاسم آباد که پرجمعیت ترین روستای استان با حدود 9هزار نفر جمعیت است بیشترین آسیب را از این تصمیم خواهد دید. این روستا بیش از 400هکتار بیشه زار دارد و تنها لکه سبز شمال شهر همدان به شمار می رود با الحاق این روستا این تنفسگاه سبز قربانی زمینخواری خواهد شد نکته دیگر این است که قنات تاریخی روستای قاسم آباد به طول چهار کیلومتر و عرض بیش از دوئ متر به عنوان عریض تریت قنات دنیا شناخته شده و سال گذشته توسط وزارت میراث فرهنگی ثبت شده است و مجوز احداث اولین قنات موزه کشور در کنار این قنات صادر شده است و اکنون نیز در انتظار ثبت جهانی است با الحاق این روستا قنات و همه مظاهر ذآن از بین می‌رود.   

در اجلاس جهانی جاده ابریشم، پیشنهاداتی برای نامزدی ثبت جهانی نظیر هگمتانه، کاروانسراهای همدان، غار علیصدر، تپه تاریخی نوشیجان، سازه‌های دستکند استان و قنات تاریخی روستای قاسم‌آباد مطرح شد؛ اما در این بین تنها برای قنات قاسم‌آباد، پرونده تهیه شده است.

نمایندگان محترم مجلس، همانطور که می دانید آثار پیشنهادی باید نمونه‌ برجسته‌ای از نوعی بنا، مجموعه معماری، فناوری یا منظره و همچنین سکونتگاه سنتی بشری یا استفاده از زمین که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد؛ به‌ویژه مواقعی که تحت تأثیر تغییرات برگشت‌ناپذیر شده است؛ در مجموع به طرز مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنن زندگی افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی واجد اهمیت والای جهانی باشد.

به نظر می‌رسد تمامی این شرایط در اثر تاریخی قنات قاسم‌آباد وجود دارد و اقبال وزارت میراث فرهنگی نیز به این گزینه، بیشتر است؛ البته پیش از این، 11 رشته قنات در فهرست آثار جهانی ثبت شده است و به گفته وزیر و معاون میراث فرهنگی، در صورت ارسال پرونده ثبتی قنات روستای قاسم آباد، این اثر تاریخی نیز در آن فهرست ثبت خواهد شد و محتمل‌ترین گزینه ثبت جهانی در استان است.

قنات قاسم‌آباد با فرهنگ و معیشت کشاورزان روستا و زندگی اجتماعی آنان مرتبط است و از سوی دیگر، شیوه منحصر به فرد تقسیم آب در روستای قاسم‌آباد و افسانه‌ها و روایت‌های مختلف درباره این قنات که بخشی از فرهنگ شفاهی منطقه را در خود جای داده، کم‌نظیر است.

نباید فراموش کرد که اگر دخل و تصرفی در معماری این قنات یا ساختار اجتماعی مردم پدید بیاوریم، این شانس را از دست خواهیم داد و نمی‌توان پرونده را برای ثبت جهانی ارسال کرد؛ زیرا قنات را به نام «روستا» می‌شناسند و نه شهر، از این‌رو بهتر است در حال حاضر از تغییرات ساختاری و اجتماعی در روستا صرف‌نظر کنیم.

به گفته معاون وزیر میراث فرهنکی، پروسه ثبت جهانی تا تیرماه سال آینده به طول خواهد انجامید برای الحاق این روستا حداقل تا سال آینده دست نگه‌داریم تا در نتیجه این ثبت، پیامدهای مثبت و ارزشمند آن هم برای قاسم‌آباد و هم شهر همدان مثمرثمر باشد.

از شما نمایندگان که بارها پیگیر دغدغه های هنرمندان، فعالان مدنی و روزنامه نگاران در حوزه میراث طبیعی و فرهنگی بوده اید، درخواست داریم  از این تصمیم غیر کارشناسی جلوگیری کنید و برای به ثمر رسیدن تلاش های مردم روستای قاسم آباد برای ثبت جهانی قنات تلاش و همراهی کنید.

با سپاس

گزارش: حسین زندی