PMS چیست؟ علائم، دلایل و راه‌های درمان سندرم پیش از قاعدگی

PMS یا سندرم پیش از قاعدگی، مجموعه‌ای از علائم جسمی و روانی قبل از پریود است. با شناخت این علائم و راهکارهای درمانی، می‌توانید این دوره را راحت‌تر سپری کنید.

سندرم پیش از قاعدگی به مجموعه‌ای از علائم جسمی و روحی گفته می‌شود که در بسیاری از زنان در روزها یا هفته‌های پیش از قاعدگی ایجاد می‌شود. معمولا سندرم پیش از قاعدگی به درمان نیازی ندارد ولی اگر در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد کرده است، باید برای درمان آن اقدام کنید. در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم که سندرم پیش از قاعدگی یا pms چیست و چه علائمی دارد و با علل، عوامل خطر و روش‌های تشخیص و درمان آن بیشتر آشنا می‌شویم.    

سندروم پیش از قاعدگی یا PMS چیست؟

سندروم پیش از قاعدگی (Premenstrual syndrome) یا PMS ترکیبی از علائم جسمی و روحی است که در بسیاری از زنان پس از تخمک‌گذاری و قبل از شروع دوره قاعدگی بعدی ایجاد می‌شود. بسیاری از زنان حدود یک یا دو هفته قبل از قاعدگی این علائم را مشاهده می‌کنند. معمولا علائم دوره pms الگویی قابل‌پیش‌بینی دارند. تغییرات جسمی و روحی ناشی از این سندرم از خفیف تا شدید متغیر است و همه زنان آن را به‌شکلی یکسان تجربه نمی‌کنند.

به‌طور میانگین زنان در دهه سوم زندگی بیشتر دچار سندرم پیش از قاعدگی می‌شوند. این سندرم تنها در زنانی ایجاد می‌شود که پریود می‌شوند، یعنی در دوران بارداری یا پس از یائسگی دچار پی ام اس نمی‌شوید. زمانی که چرخه‌های قاعدگی متوقف می‌شوند (مثلا بعد از یائسگی) سندرم پیش از قاعدگی نیز به پایان می‌رسد. پی ام اس می‌تواند پس از بارداری دوباره برگردد، ولی ممکن است که علائم آن تغییر کنند.

علائم PMS چیست؟

علائم سندرم پیش از قاعدگی در هر فرد متفاوت است. ممکن است که دچار علائم فیزیکی (مانند نفخ) یا احساسی (مانند غمگینی) یا هر دو شوید. این علائم می‌توانند در طول زندگی تغییر کنند و حتی در ماه‌های مختلف نیز متفاوت باشند. به‌طورکلی علائم pms به دو دسته علائم روحی و علائم جسمی تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:

علائم روحی

تنش یا اضطراب؛

گریه‌های مکرر و غیرقابل‌کنترل؛

نوسانات خلقی؛

تحریک‌پذیری یا عصبانیت؛

کناره‌گیری از اجتماع و گوشه‌گیری؛

افسردگی.

علائم جسمی

درد مفاصل یا دردهای عضلانی؛

افزایش وزن ناشی از احتباس مایعات؛

نفخ شکم یا کرامپ عضلانی (cramping)؛

یبوست یا اسهال؛

عدم تحمل الکل؛

خستگی؛ 

مشکلات خواب (بسیار کم یا بسیار زیاد خوابیدن)؛

تغییر در میل جنسی؛

تورم یا حساسیت پستان‌ها؛

ایجاد آکنه یا لکه‌های پوستی؛

چربی موها؛

تغییر در اشتها یا ولع غذایی؛

سردرد یا کمردرد؛

کاهش تحمل سروصدا یا نور؛

مشکل در تمرکز یا حافظه.

اگر این علائم شما را آزار می‌دهند یا زندگی روزمره‌تان را مختل کرده‌اند، به پزشک مراجعه کنید.

PMS چگونه بر زندگی روزمره تأثیر می‌گذارد؟

بعضی از زنان در دوره قاعدگی خود هیچ‌یک از علائم سندرم pms را ندارند یا علائم بسیار خفیفی دارند؛ ولی در بعضی دیگر این علائم به‌اندازه‌ای شدید است که انجام فعالیت‌های روزانه مانند رفتن به محل کار یا تحصیل را دشوار می‌کند. زنان مبتلا به PMS و PMDD (شکل شدیدتری از PMS) مشکلاتی مانند کیفیت زندگی بسیار پایین‌تر، افزایش غیبت از محل کار، کاهش بهره‌وری کاری، مشکل در روابط با دیگران و افزایش نیاز به مراجعه به مراکز درمانی را گزارش کرده‌اند.

سندروم پیش از قاعدگی چند روز قبل از پریود شروع می‌شود؟

به‌عقیده محققان، PMS در روزهای پس از تخمک‌گذاری اتفاق می‌افتد زیرا درصورت باردارنشدن، سطح استروژن و پروژسترون به‌شدت کاهش می‌یابد. علائم PMS ظرف چند روز پس از شروع پریود برطرف می‌شوند زیرا سطح هورمون‌ها دوباره شروع به افزایش می‌کند. به‌طورکلی علائم PMS یک تا دو هفته قبل از قاعدگی ایجاد می‌شوند. این علائم معمولا از ۵ روز قبل از شروع قاعدگی ایجاد می‌شوند و در عرض ۴ روز پس از شروع خون‌ریزی نیز از بین می‌روند.

تشخیص سندروم پیش از قاعدگی: از کجا بفهمیم PMS داریم؟ 

هیچ آزمایشی برای تشخیص پی ام اس وجود ندارد. پزشک صرفا می‌تواند از شما درمورد علائمی که مشاهده کرده‌اید سؤالاتی بپرسد، سؤالاتی مانند اینکه چه زمانی این علائم ایجاد می‌شوند و چقدر بر زندگی شما اثر می‌گذارند.

احتمالا به PMS مبتلا هستید اگر علائم شما:

پنج روز قبل از قاعدگی و در دست‌کم سه چرخه قاعدگی متوالی ایجاد می‌شوند؛

ظرف چهار روز پس از شروع قاعدگی برطرف می‌شوند؛

مانع از انجام بعضی از فعالیت‌های عادی و روزمره می‌شوند.

برای تشخیص الگوی قبل از قاعدگی چند ماه علائم پیش از قاعدگی خود و میزان شدت آنها را پیگیری و یادداشت کنید. علائم را در تقویم یا دفتر یادداشتی بنویسید. وقتی به پزشک مراجعه می‌کنید این تقویم یا دفتر یادداشت را همراه داشته باشید.

بعضی از مشکلات سلامتی مانند سندرم خستگی مزمن، اختلالات تیروئید و اختلالات خلقی (مانند افسردگی و اضطراب) نیز می‌توانند شبیه سندرم پیش از قاعدگی به نظر برسند. پزشک می‌تواند از آزمایش‌هایی مانند آزمایش عملکرد تیروئید برای کمک به تشخیص درست استفاده کند. 

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

اگر با تغییر سبک زندگی نمی‌توانید سندرم پیش از قاعدگی خود را مدیریت کنید و علائم آن بر سلامتی و فعالیت‌های روزانه‌تان اثر گذاشته‌اند، بهتر است از پزشک کمک بگیرید. در ابتدا می‌توانید به پزشک عمومی مراجعه کنید. درصورت نیاز، پزشک عمومی شما را به متخصصی مانند زنان و زایمان ارجاع می‌دهد.

برای آمادگی پیش از مراجعه به پزشک:

علائم خود را یادداشت کنید؛

فهرستی از اطلاعات پزشکی مهم خود را تهیه کنید، اطلاعاتی مانند مشکلات سلامتی یا بیماری‌های دیگری که برای آنها تحت درمان قرار دارید و دارو، ویتامین یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کنید؛

سؤالاتی را که می‌خواهید از پزشک بپرسید، یادداشت کنید.

علت سندروم پیش از قاعدگی (PMS) چیست؟

اینکه دقیقا چه چیزی موجب سندرم پیش از قاعدگی می‌شود مشخص نیست ولی عوامل زیر می‌توانند در ایجاد این وضعیت نقش داشته باشند:

تغییرات چرخه‌ای هورمون‌ها: علائم سندرم پیش از قاعدگی با نوسانات هورمونی تغییر می‌کنند و با بارداری و یائسگی برطرف می‌شوند.

تغییرات شیمیایی در مغز: نوسانات سروتونین می‌تواند موجب بروز علائم سندرم پیش از قاعدگی شود. سروتونین یک ماده شیمیایی مغز (انتقال‌دهنده عصبی) است که تصور می‌شود در حالت‌های خلقی ما نقش مهمی دارد. پایین‌بودن سطح سروتونین می‌تواند در افسردگی قبل از قاعدگی و همچنین خستگی، ولع غذایی و مشکلات خواب نقش داشته باشد.

افسردگی: افسردگی به‌تنهایی موجب بروز همه علائم نمی‌شود ولی بعضی از زنان مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی شدید به افسردگی مبتلا هستند.

عوامل خطر PMS چیست؟

از هر چهار زن سه نفر در مقطعی از زندگی خود علائم pms را تجربه می‌کنند. در بیشتر زنان این علائم خفیف هستند. سندروم پیش از قاعدگی بیشتر در زنانی ایجاد می‌شود که:

سطح استرس بالایی دارند؛

سابقه خانوادگی افسردگی دارند؛

سابقه شخصی افسردگی یا افسردگی پس از زایمان دارند.

گاهی علائم pms با رسیدن به اواخر دهه ۳۰ یا ۴۰ و در دوران گذار به یائسگی (پیش‌یائسگی یا پری منوپوز، perimenopause) بدتر می‌شود. این حالت به‌ویژه در زنانی صادق است که خلق‌وخوی آنها به تغییرات هورمونی چرخه قاعدگی حساس است. در سال‌های منتهی به یائسگی سطح هورمون‌ها به‌شکلی غیرقابل‌پیش‌بینی بالا و پایین می‌رود زیرا بدن به‌آرامی به یائسگی نزدیک می‌شود. گاهی تغییرات خلقی مشابهی دارید یا این تغییرات بدتر می‌شوند. پس از یائسگی و زمانی که دیگر پریود نمی‌شوید سندرم پیش از قاعدگی نیز متوقف می‌شود.

درمان PMS چیست؟

حالا که می‌دانیم پی ام اس چیست و چه علائمی دارد، بهتر است که با روش‌های درمان pms نیز آشنا شویم. این روش‌ها شامل درمان‌های دارویی، خودمراقبتی و تغییر سبک زندگی و درمان طب سنتی است.

درمان‌های دارویی

داروهای بدون نسخه و داروهای تجویزی در درمان بعضی از علائم pms مؤثرند. مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و آسپرین می‌توانند به کاهش علائم فیزیکی مانند کرامپ عضلانی، سردرد، کمردرد و حساس‌شدن پستان‌ها کمک کنند. در بعضی از زنان، مصرف مسکن‌های بدون نسخه، درست قبل از شروع قاعدگی، میزان درد و خون‌ریزی را کاهش می‌دهد. اگر داروهای مسکن بدون نسخه مؤثر نباشند، پزشک داروهای دیگری را تجویز می‌کند.

داروهایی که می‌توانید برای بهبود علائم سندروم پیش از قاعدگی استفاده کنید عبارت‌اند از:

۱. داروهای ضدافسردگی

در شرایطی که سایر داروها کمکی نمی‌کنند داروهای ضدافسردگی می‌توانند در تسکین علائم عاطفی سندرم پیش از قاعدگی در بعضی از زنان مؤثر باشند. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) که شامل فلوکستین (پروزاک، Prozac)، پاروکستین (Paxil، Pexeva)، سرترالین (Zoloft) و … می‌شوند، در کاهش علائم خلقی موفق بوده‌اند. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین رایج‌ترین داروهای ضدافسردگی برای درمان سندروم پیش از قاعدگی شدید یا اختلال دیسفوریای پیش از قاعدگی (PMDD) هستند. به‌طورکلی داروهای ضدافسردگی به‌صورت روزانه مصرف می‌شوند ولی در بعضی از زنان مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی می‌توان این داروها را صرفا در دو هفته قبل از شروع قاعدگی مصرف کرد.  

۲. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)

داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن (Advil، Motrin IB و…) یا ناپروکسن سدیم (Aleve)، که قبل از پریود یا در زمان شروع آن مصرف می‌شوند، می‌توانند کرامپ عضلانی و ناراحتی پستان‌ها را کاهش دهند.

۳. دیورتیک‌ها

وقتی ورزش و کاهش مصرف نمک برای جلوگیری از افزایش وزن، تورم و نفخ ناشی از پی ام اس کافی نیست، مصرف قرص‌های ادرارآور (دیورتیک‌ها) می‌تواند موجب شود که بدن مایعات اضافی را ازطریق کلیه‌ها دفع کند. دیورتیک‌ها علائم نفخ و حساسیت پستان‌ها را کاهش می‌دهند. اسپیرونولاکتون (Aldactone) دیورتیکی است که می‌تواند به کاهش بعضی از علائم پی ام اس کمک کند.

۴. داروهای ضدبارداری هورمونی

این داروهای تجویزی تخمک‌گذاری را متوقف می‌کنند که می‌تواند موجب تسکین علائم pms شود. داروهای هورمونی ضدبارداری می‌توانند در کاهش علائم فیزیکی سندرم پیش از قاعدگی مؤثر باشند ولی ممکن است که علائم دیگر را بدتر کنند. شاید لازم باشد که چند نوعِ مختلف از داروهای کنترل بارداری را امتحان کنید تا بتوانید دارویی را پیدا کنید که به کاهش علائم شما کمک می‌کند.

خودمراقبتی و تغییر سبک زندگی 

مصرف قرص pms تنها روش درمانی نیست و گاهی می‌توان با ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی، فعالیت بدنی و زندگی روزمره علائم سندرم پیش از قاعدگی را مدیریت کرد یا کاهش داد. برای این منظور می‌توانید نکات زیر را رعایت کنید:

۱. تغییر رژیم غذایی

رعایت رژیم غذایی سالم و متعادل؛

مصرف وعده‌های غذایی کوچک‌تر و در تعداد بیشتر (هر ۲ تا ۳ ساعت) برای کاهش نفخ و احساس سیری؛

کاهش مصرف نمک و غذاهای شور برای کاهش نفخ و احتباس مایعات در بدن؛

مصرف غذاهای حاوی مقادیر بالای کربوهیدرات‌های پیچیده مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل؛

مصرف غذاهای غنی از کلسیم (اگر نمی‌توانید محصولات لبنی را تحمل کنید یا در رژیم غذایی خود کلسیم کافی دریافت نمی‌کنید، مصرف روزانه مکمل کلسیم نیز می‌تواند مفید باشد)؛

اجتناب از مصرف کافئین و الکل.

۲. ورزش منظم

در بیشتر روزهای هفته دست‌کم ۳۰ دقیقه فعالیت هوازی (مانند پیاده‌روی سریع، دوچرخه‌سواری یا شنا) داشته باشید. ورزش روزانه منظم می‌تواند به بهبود سلامت کلی و کاهش برخی از علائم مانند خستگی و افسردگی کمک کند.

۳. کاهش استرس

داشتن خواب کافی؛

انجام تمرینات آرام‌سازی پیش‌رونده عضلانی (progressive muscle relaxation یا PMR) یا تنفس عمیق برای کمک به کاهش سردردها، اضطراب یا مشکلات خواب؛

انجام تمرینات یوگا یا مراقبه برای آرامش و کاهش استرس.

۴. درمان‌های مکمل

درمان‌های مکمل می‌توانند به بهبود سندرم پیش از قاعدگی کمک کنند ولی شواهد زیادی در تأیید اثربخشی آنها وجود ندارد. این درمان‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

طب سوزنی؛

بازتاب‌شناسی یا رفلکسولوژی (reflexology).

۵. مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی

مطالعات نشان می‌دهند که بعضی از ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌توانند در تسکین بعضی از علائم سندرم پیش از قاعدگی مؤثر باشند.

کلسیم: کلسیم به کاهش بعضی از علائم سندرم پیش از قاعدگی مانند خستگی، ولع غذایی و افسردگی کمک می‌کند.

ویتامین B6: مصرف ویتامین B6 به تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی مانند بدخلقی، تحریک‌پذیری، فراموشی، نفخ و اضطراب کمک می‌کند. ویتامین B6 در مواد غذایی مانند ماهی، مرغ، سیب‌زمینی، میوه‌ها (به‌جز مرکبات) و غلات غنی‌شده یافت می‌شود. می‌توانید این ویتامین را به‌صورت مکمل غذایی نیز دریافت کنید.

منیزیم: منیزیم می‌تواند به تسکین برخی از علائم سندرم پیش از قاعدگی مانند میگرن کمک کند. اگر دچار میگرن قاعدگی می‌شوید، با پزشک خود درمورد مصرف منیزیم صحبت کنید. منیزیم در سبزیجات سبز و برگ‌دار مانند اسفناج و همچنین در آجیل، غلات کامل و غلات غنی‌شده یافت می‌شود. با مکمل غذایی نیز می‌توانید ویتامین B6 موردنیاز بدن خود را تأمین کنید.  

اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه (Polyunsaturated fatty acids، امگا۳ و امگا۶): مطالعات نشان داده‌اند که مصرف مکملی با یک تا دو گرم اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه می‌تواند به کاهش کرامپ عضلانی و سایر علائم سندرم پیش از قاعدگی کمک کند. تخم کتان، آجیل، ماهی و سبزیجات سبز و برگ‌دار از منابع خوب اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه به شمار می‌روند.

اگر دارو مصرف می‌کنید، پیش از مصرف مکمل‌های غذایی با پزشک عمومی یا داروساز مشورت کنید.

درمان طب سنتی

در بعضی از زنان مصرف گیاهان دارویی مانند جینکو، زنجبیل، گیاه پنج‌انگشت (Vitex agnus)، روغن گل مغربی و گل راعی (St. John’s wort) موجب تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی می‌شود. ولی مطالعات علمی کمی اثربخشی درمان گیاهی سندروم پیش از قاعدگی را تأیید کرده‌اند.

ازجمله مکمل‌های گیاهی که برای تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی استفاده می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

کوهوش سیاه: از ساقه و ریشه زیرزمینی کوهوش سیاه تازه یا خشک برای تهیه چای، کپسول، قرص یا عصاره مایع استفاده می‌شود. کوهوش سیاه معمولا برای کمک به درمان علائم یائسگی استفاده می‌شود ولی بعضی از زنان از آن برای درمان سندروم پیش از قاعدگی نیز استفاده می‌کنند.  

گیاه پنج‌انگشت: از گیاه پنج‌انگشت رسیده و خشک برای تهیه عصاره‌های مایع یا قرص‌هایی استفاده می‌شود که برای تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی کاربرد دارند. زنانی که از داروهای ضدبارداری هورمونی یا هورمون‌درمانی (برای علائم یائسگی) استفاده می‌کنند نباید از گیاه پنج‌انگشت استفاده کنند.

روغن گل مغربی: این روغن که از دانه‌های گیاه گرفته می‌شود، به‌صورت کپسول عرضه می‌شود. در بعضی از زنان مصرف این کپسول‌ها به تسکین علائم سندرم پیش از قاعدگی کمک می‌کند.

پیش از مصرف هرگونه محصول گیاهی با پزشک خود مشورت کنید زیرا ممکن است که این محصولات عوارض جانبی داشته باشند یا با سایر داروهای مصرفی‌تان تداخل داشته باشند. مثلا گل راعی اثربخشی قرص‌های ضدبارداری را کاهش می‌دهد.

می‌توان از PMS جلوگیری کرد؟

ما نمی‌توانیم از PMS جلوگیری کنیم ولی می‌توانیم با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، مصرف داروها یا ترکیبی از هر دو، علائم PMS را مدیریت کنیم. درباره مدیریت این علائم، توضیحات بخش قبل را به‌دقت بخوانید.

تفاوت علائم PMS و PMDD چیست؟

کمتر از ۵٪ زنان در سنین باروری به شکل شدیدتری از PMS مبتلا می‌شوند که اختلال دیسفوریای پیش از قاعدگی (PMDD) نام دارد. علائم PMDD مشابه PMS است، با این تفاوت که بسیار شدیدتر است و می‌تواند تأثیر منفی بسیار بیشتری بر زندگی روزمره فرد بگذارد. علائم PMDD می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

سردرد، درد مفاصل و عضلات؛

پرخوری و مشکلات خواب؛

احساس شدید اضطراب، عصبانیت، افسردگی یا میل به خودکشی.

مشخص نیست که چه چیزی موجب PMDD می‌شود، ولی محققان این مشکل را با موارد زیر مرتبط می‌دانند:

حساسیت بسیار زیاد به تغییرات هورمونی؛

تفاوت‌هایی خاص در ژن‌هایی که فرد از والدین خود به ارث برده است.