یافتن راهی برای بهبود مشکلات اسپرم پس از انجماد

دکتر فرشته صفیان با بیان این‌که ناباروری می‌تواند علل متفاوتی داشته باشد و کیفیت اسپرم یکی از عوامل مهم در باروری موفق است، گفت: چیزی حدود 30 الی 50 درصد از موارد ناباروری علل مردانه دارند. در کلینیک‌های درمان ناباروری خدمات مختلفی به زوجین ارائه می‌شود که شامل فریز اسپرم، تخمک و جنین است.

وی در خصوص فرآیند انجماد اسپرم، توضیح داد: برای این کار، سلول‌های اسپرم در دمای منفی 196 درجه سانتی‌گراد و در نیتروژن مایع ذخیره می‌شود. با توجه به این‌که در این دما، هیچ فعالیت زیستی شیمیایی رخ نمی‌دهد، این امکان فراهم می‌شود که سلول برای مدت زمان طولانی نگهداری شود.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص دلایل انجام فریز اسپرم، توضیح داد: این فرآیند برای افرادی مانند بیماران مبتلا به سرطان که قرار است شیمی‌درمانی انجام دهند و یا تحت عمل جراحی قرار گیرند، انجام می‌شود. چرا که این اعمال می‌تواند باروری فرد را تحت تاثیر قرار دهد.

صفیان در خصوص موارد دیگر، تصریح کرد: در مردانی که مشاغل پرخطر دارند که ممکن است باروری آن‌ها را تحت تاثیر قرار دهد، همچنین در زوجینی که می‌خواهند به هر دلیلی از روش‌های کمک‌باروری استفاده کنند و اسپرم آن‌ها با استفاده از تکنیک‌های جراحی به دست می‌آید یا آقا در روز تخمک‌گیری، امکان حضور در مرکز ناباروری برای نمونه‌دهی ندارد، می‌توانند از قبل اقدام به فریز اسپرم کنند.

وی همچنین ادامه داد: فریز اسپرم در موارد خاص مانند جانبازان قطع نخاعی و معلولین جسمی و یا جهت جلوگیری از سرایت عفونت‌هایی مانند ایدز و هپاتیت نیز توصیه می شود.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خاطر نشان کرد: با وجود پیشرفت‌های صورت‌گرفته در زمینه انجماد اسپرم، ولی هنوز این مشکل وجود دارد که بعد از انجماد و ذوب، تا حدودی کیفیت و عملکرد و در نهایت میزان باروری اسپرم کاهش پیدا می‌کند. براساس مطالعات، کاهش قدرت تحرک و زنده‌مانی اسپرم پس از فرآیند انجماد و ذوب چیزی حدود 50 درصد عنوان شده است.

وی با اشاره به دلیل کاهش عملکرد اسپرم پس از انجماد، اظهار کرد: این کاهش عملکرد می‌تواند به دلایل مختلف از جمله تغییرات شدید دمایی، تشکیل کریستال‌های یخ و ... باشد. چراکه اسپرم به دلیل شرایطی که دارد، نسبت به آسیب‌های ناشی از فرآیند انجماد بسیار حساس است.

وی ادامه داد: امروزه بیشتر مطالعات با استفاده از افزودنی‌ها و روش‌های مختلف (مانند آنتی‌اکسیدان‌ها، نانوذرات و ... ) به دنبال راهی برای محافظت از کیفیت اسپرم هنگام انجماد-ذوب متمرکز شده است.

صفیان با اشاره به این‌که هنوز هیچ مدرک روشنی برای درک کارآمدترین پروتکل انجماد اسپرم در دسترس نیست، گفت: ما به دنبال روش بهتری برای حل این مشکل بودیم و در مطالعه خود از «لیزر کم‌توان» یا «فتوبیومدولیشن» استفاده کردیم. لیزرهای کم‌توان انواع مختلف و طول موج‌های متفاوتی دارند و برای کاهش درد، التهاب یا ادم، بهبود زخم و جلوگیری از آسیب بافتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و اخیراً خاصیت تحریک نوری لیزر کم‌توان در حوزه درمان ناباروری مردان، به علت تاثیرگذاری بالا، استفاده آسان و نبود عوارض جانبی پس از درمان، بسیار مورد توجه قرار گرفته است.

کاربرد لیزر کم‌توان

پژوهشگر مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص سابقه استفاده از این روش بر روی اسپرم، توضیح داد: تحقیقات در زمینه اثرات تحریک نوری لیزر کم‌توان بر بهبود کیفیت اسپرم تازه درگونه‌های مختلف حیوانی و انسانی انجام گرفته، همچنین مطالعات پیشین در زمینه انجماد اسپرم در بیشتر گونه‌های حیوانی و موارد محدودی انسانی، نتایج خوبی داشته است.

وی با اشاره به چگونگی انجام این مطالعه، توضیح داد: در این مطالعه ما اثر تابش لیزر کم‌توان را بر روی نمونه‌های مایع منی نرمال تحت فرآیند انجماد در دو حالت قبل از انجماد و بعد از ذوب، مورد بررسی قرار دادیم و سپس برای بهتر مشخص شدن اثربخشی، نتایج را با گروه کنترل که تنها تحت فرآیند انجماد قرار گرفته بودند، مقایسه کردیم. در این مطالعه کاربرد لیزر کم توان قبل از فرآیند انجماد برای اولین‌بار در نمونه انسانی بررسی شد.

صفیان ادامه داد: در این مطالعه برای مشخص شدن تاثیر استفاده از لیزر کم‌توان پارامترهای مختلفی که مرتبط با عملکرد اسپرم بودند، مانند پتانسیل غشای میتوکندری، تغییرات DNA اسپرم، میزان زنده‌مانی، آپوپتوز یا مرگ برنامه‌ریزی‌شده‌ سلول، قدرت حرکتی اسپرم و ... را مورد بررسی قرار دادیم.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی افزود: میتوکندری یکی از اندامک‌های سلولی است که در اسپرم بیشتر از بقیه اندامک‌ها، به تغییرات ایجادشده طی فرآیند انجماد حساس است و می‌تواند آسیب ببیند. از طرف دیگر؛ این اندامک نقش مهمی در تولید انرژی سلول دارد که برای فرآیندهای فیزیولوژیک سلولی از قبیل حرکت و لقاح اسپرم بسیار ضروری است. بررسی‌ها نشان داده که عمده گیرنده‌های نوری این لیزرهای کم‌توان در میتوکندری بوده و اثرات مثبت آن می‌تواند به دلیل تاثیر بر میتوکندری باشد.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص نتایج به دست آمده از این مطالعه، توضیح داد: در گروهی که قبل از انجماد از لیزر کم‌توان استفاده شد، مشاهده کردیم که حرکت اسپرم‌ها بعد از ذوب، بهتر بود.

صفیان با اشاره به اهمیت تحرک اسپرم در درمان‌های ناباروری، گفت: یکی از مشکلات در کلینیک‌های ناباروری این است که بعد از ذوب، تحرک اسپرم‌ها کاهش پیدا می‌کند و مشاهده می‌کنیم اغلب اسپرم‌ها بدون حرکت هستند. در روش‌های درمان ناباروری مثل تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI)، جنین‌شناس بر اساس حرکت و شکل ظاهری، بهترین اسپرم را جهت تزریق به داخل سیتوپلاسم تخمک انتخاب می‌کند. مواردی که اسپرم بدون حرکت باشد، انتخاب اسپرم زنده دشوارتر است و باید از تست‌هایی برای تشخیص اسپرم زنده از مرده جهت تزریق، استفاده شود.

روش میکرواینجکشن یا تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI)

وی ادامه داد: استفاده از لیزر کم‌توان می‌تواند با بهبود عملکرد میتوکندری تحرک اسپرم را بهبود بخشد و این اثربخشی به‌صورت القای حرکت در اسپرم زنده ساکن است.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در خصوص نتایج این مطالعه گفت: نتایج بررسی‌ پارامترهای مؤثر در عملکرد اسپرم در این مطالعه، مانند میزان قطعه قطعه شدن DNA، تغییرات لیپیدی غشای اسپرم و نیز چند شاخص مرتبط با وضعیت آپوپتوز یا مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول، در گروهی که لیزر قبل از انجماد دریافت‌ کرده بودند، بهتر بود و آسیب کم‌تری را نشان می‌داد.

وی افزود: یافته‌های ما همچنین نشان داد کاربرد لیزر کم‌توان قبل از فرآیند انجماد نمونه‌های مایع منی انسانی در مقایسه با روش مرسوم فریز، با حفظ شاخص‌های ساختاری و عملکردی اسپرم نقش محافظتی مؤثری در برابر آسیب‌های ناشی از فریز و ذوب داشته و موجب بهبود کیفیت اسپرم می‌شود.

وی ادامه داد: همچنین در این مطالعه میزان بیان mRNA مرتبط با کیفیت و پتانسیل باروری اسپرم نیز مورد بررسی قرار گرفت که تا حدودی نشان دهنده پتانسیل باروری اسپرم است.

صفیان در خصوص نتایج این بررسی گفت: در این مطالعه مشاهده کردیم که این سه گروه از نظرمیزان بیان mRNA هیچ تفاوتی نداشتند، البته مطالعات بیشتر در آینده می‌تواند تاثیر این لیزرکم توان را روی میزان لقاح، کیفیت جنین و باروری حاصل از این اسپرم‌های تحت تابش بررسی و تایید کند.

وی افزود: در این مطالعه هر دو گروه دریافت کننده لیزرکم توان (پیش از انجماد و پس از ذوب) در مقایسه با گروه کنترل (روش مرسوم فریز)، بهبود نتایج داشتند، ولی این بهبود پارامترهای اسپرم در گروه لیزر پس از ذوب، از نظر آماری قابل توجه نبود. براساس این یافته می‌توان چنین نتیجه گرفت که لیزر کم توان بسته به پروتکل استفاده از آن (قبل یا بعد از انجماد) می‌تواند اثرات مثبتی در برابر آسیب‌های ناشی از انجماد و ذوب داشته باشد.

پژوهشگر مرکز تحقیقات سلامت مردان و بهداشت باروری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با تاکید بر این‌که استفاده از لیزر کم‌توان اخیراً تحول چشم‌گیری در بالین داشته و علاقه پزشکان، افکار عمومی و رسانه‌ها را به خود جلب کرده‌ است، اظهار امیدواری کرد که بتوان از این لیزرهای کم توان به‌عنوان روشی سریع، کم‌هزینه و نوین در زمینه درمان ناباروری مردان نیز استفاده کرد.

صفیان در پاسخ به این سؤال که چه مراحلی باید طی شود که از این روش در مراکز ناباروری استفاده شود، توضیح داد: مطالعاتی که نشان دهنده اثربخشی روشی جدید در زمینه درمان ناباروری هستند، با توجه به اینکه که ژنوم اسپرم به جنین حاصله منتقل می‌شود و ممکن است اثرات دراز مدت آن نسل‌های آینده را نیز تحت تاثیر قرار دهد، لذا به راحتی نمی‌توان در بالین مورد استفاده قرار داد.

وی ادامه داد: با توجه به موارد ذکر شده و همچنین ملاحظات اخلاقی، این چنین مطالعاتی ابتدا از فاز حیوانی و شرایط آزمایشگاهی شروع می‌شوند تا پس از بررسی‌های تکمیلی بیشتر و تایید ایمنی و اثربخشی‌شان در نهایت با کسب مجوز در حیطه درمان نیز مورد استفاده قرار گیرند.