روش‌های تشخیص اصل بودن مکمل؛ راهنمای کامل بررسی بارکد و اصالت کالا

با افزایش استفاده از مکمل‌های ورزشی و غذایی، تشخیص اصل بودن این محصولات اهمیت زیادی پیدا کرده است. یکی از روش‌های مطمئن، بررسی بارکد و برچسب اصالت کالا است که اطلاعات دقیق محصول را در اختیار شما قرار می‌دهد. این روش به شما کمک می‌کند تا از خرید محصولات تقلبی جلوگیری کنید.

در دنیای پرشتاب امروز که سلامتی و تندرستی بیش از پیش اهمیت یافته، استفاده از مکمل‌ ورزشی به بخشی جدایی‌ناپذیر از سبک زندگی بسیاری از ما تبدیل شده‌است. اما با افزایش تقاضا، بازار محصولات تقلبی نیز داغ‌تر و تشخیص مکمل‌های اصل از نمونه‌های فیک به دغدغه‌ای جدی برای مصرف‌کنندگان تبدیل شده‌است. در میان روش‌های مختلفی که برای اطمینان از اصالت یک محصول وجود دارد، بررسی بارکد روی بسته‌بندی، یکی از در دسترس‌ترین و اولین گام‌هایی است که می‌توانید بردارید. اما چگونه می‌توان از این خطوط سیاه و سفید برای کشف راز اصالت یک مکمل استفاده کرد؟ در این مطلب به طور جامع به روش‌های تشخیص اصل بودن مکمل از روی بارکد می‌پردازیم و به تفصیل این راه‌ها را بررسی می‌کنیم.

بارکد چیست و چرا اهمیت دارد؟

بارکد، مجموعه‌ای از خطوط موازی با ضخامت‌های متفاوت و فواصل مشخص است که یک کد عددی یا الفبایی منحصربه‌فرد را در خود جای داده‌است. این کد شناسنامه‌ی محصول است و اطلاعاتی نظیر کشور سازنده، شرکت تولیدکننده و کد محصول را در بر می‌گیرد. تولیدکنندگان معتبر، برای هر بچ (Batch) تولیدی از محصولات خود، بارکدهای مشخصی را تعریف و این اطلاعات را در پایگاه‌های داده خود ثبت می‌کنند. اینجا است که بارکد به ابزاری قدرتمند برای ردیابی و تایید اصالت تبدیل می‌شود و تشخیص اصل بودن مکمل از روی بارکد اهمیت پیدا می‌کند.

چگونه بارکد به تشخیص اصالت کمک می‌کند؟

فرآیند تشخیص اصل بودن مکمل از روی بارکد بر پایه‌ی تطابق اطلاعات استوار است. وقتی شما بارکد یک مکمل مانند مکمل انرژی زا را اسکن می‌کنید یا کد آن را در سیستم‌های مربوطه وارد می‌کنید، این سیستم‌ها به پایگاه داده‌ی تولیدکننده یا پایگاه‌های داده‌ی بین‌المللی محصولات متصل می‌شوند و اطلاعات مرتبط با آن بارکد را فراخوانی می‌کنند. اگر بارکد معتبر باشد و در پایگاه داده شرکت تولیدکننده ثبت شده‌باشد، اطلاعاتی نظیر نام دقیق محصول، وزن یا حجم آن، تاریخ تولید و انقضا و گاهی حتی شماره‌ی بچ تولیدی به شما نمایش داده می‌شود. تطابق این اطلاعات با آن‌چه روی بسته‌بندی محصول می‌بینید، نشانه‌ی قوی از اصل بودن آن است. اما اگر بارکد نامعتبر باشد، یعنی در هیچ پایگاه داده‌ای ثبت نشده باشد، یا اطلاعات نمایش داده‌شده با مشخصات محصول روی بسته‌بندی همخوانی نداشته باشد (مثلا نام محصول متفاوت باشد یا تاریخ‌ها نخوانند)، زنگ خطر به صدا درمی‌آید و احتمال تقلبی بودن محصول بسیار بالا خواهد بود.

راه های تشخیص اصل بودن مکمل

در ادامه به توضیح مفصل هر یک از چهار روش عملی تشخیص اصل بودن مکمل از روی بارکد می‌پردازیم.

استفاده از اپلیکیشن‌های رسمی تولیدکننده

در عصر دیجیتال، تولیدکنندگان پیشرو در صنایع مختلف، از جمله مکمل‌های غذایی و ورزشی مانند مکمل کاهش وزن، برای ایجاد یک کانال ارتباطی مستقیم و قابل‌اعتماد با مصرف‌کنندگان خود و همچنین مبارزه با پدیده‌ی شوم تقلب، اقدام به توسعه‌ی اپلیکیشن‌های موبایل کرده‌اند. این اپلیکیشن‌ها نه تنها ابزاری برای معرفی محصولات و ارائه‌ی اطلاعات تغذیه‌ای هستند، بلکه مهم‌ترین قابلیت آن‌ها، امکان تایید اصالت محصول خریداری‌شده است. استفاده از این اپلیکیشن‌ها را می‌توان مطمئن‌ترین و دقیق‌ترین روش برای تشخیص اصل بودن مکمل از روی بارکد دانست.

نحوه‌ی کار این روش بسیار ساده و کاربرپسند است. پس از دانلود و نصب اپلیکیشن رسمی شرکت تولیدکننده‌ی مکمل موردنظر از فروشگاه‌های معتبر اپلیکیشن‌ها (مانند گوگل پلی یا اپ استور)، معمولا بخشی تحت عنوان تایید اصالت (Authenticate Product)، بررسی اصالت (Check Authenticity) یا عبارات مشابه در آن وجود دارد. با ورود به این بخش، دو گزینه‌ی اصلی پیش روی شما قرار می‌گیرد؛ اسکن مستقیم بارکد محصول با استفاده از دوربین گوشی هوشمند یا وارد کردن دستی کد عددی یا الفبایی که زیر بارکد چاپ شده‌است.

هنگامی‌که شما بارکد را اسکن می‌کنید یا کد را وارد می‌کنید، اپلیکیشن بطور خودکار به پایگاه داده‌ی مرکزی و اختصاصی شرکت تولیدکننده متصل می‌شود. این پایگاه داده حاوی اطلاعات دقیق و منحصربه‌فرد هر بچ تولیدی از محصولات شرکت است. سیستم در پایگاه داده به جستجوی بارکد یا کد واردشده می‌پردازد. اگر کد معتبر و در پایگاه داده ثبت شده‌باشد، اپلیکیشن اطلاعات مربوط به آن محصول را به شما نمایش می‌دهد. این اطلاعات معمولا شامل نام دقیق محصول، وزن یا حجم آن، تاریخ تولید و انقضا و حتی شماره‌ی بچ تولیدی و اطلاعات مربوط به محل تولید است.

مزیت اصلی این روش در این است که شما مستقیما با منبع اصلی اطلاعات، یعنی خود تولیدکننده، در ارتباط هستید. اطلاعاتی که از طریق اپلیکیشن رسمی دریافت می‌کنید، مستقیما از پایگاه داده‌ای می‌آید که توسط شرکت مدیریت می‌شود و احتمال دستکاری یا ارائه‌ی اطلاعات غلط در آن بسیار پایین است. تطابق کامل اطلاعات نمایش داده‌شده در اپلیکیشن با مشخصات فیزیکی محصول روی بسته‌بندی (نام محصول، وزن، تاریخ‌ها و غیره) نشانه‌ی بسیار قوی و قابل‌اعتمادی از اصالت مکمل شما است. علاوه بر این، برخی اپلیکیشن‌های پیشرفته‌تر ممکن است اطلاعات بیشتری نیز ارائه دهند، مانند تعداد دفعاتی که آن بارکد قبلا اسکن شده‌است.

استفاده از اپلیکیشن‌های عمومی اسکن بارکد

در کنار اپلیکیشن‌های اختصاصی تولیدکنندگان، تعداد زیادی اپلیکیشن عمومی برای اسکن بارکد در فروشگاه‌های اپلیکیشن موجود هستند که برای اسکن انواع بارکدها (مانند بارکدهای محصولات فروشگاهی، کدهای QR و…) طراحی شده‌اند. این اپلیکیشن‌ها نیز می‌توانند در فرآیند تشخیص اصالت مکمل‌ها مفید باشند، هرچند که دقت و قطعیت آن‌ها به اندازه‌ی اپلیکیشن‌های رسمی تولیدکننده نیست. استفاده از این اپلیکیشن‌ها می‌تواند به عنوان یک گام اولیه برای کسب اطلاعات کلی درباره‌ی بارکد محصول مورداستفاده قرار گیرد. نحوه‌ی کار این اپلیکیشن‌ها به این صورت است که پس از نصب یکی از آن‌ها، شما دوربین گوشی خود را روی بارکد محصول مکمل قرار می‌دهید. اپلیکیشن بارکد را می‌خواند و کد عددی یا الفبایی آن را استخراج می‌کند. سپس، بسته به قابلیت‌های اپلیکیشن، ممکن است اطلاعات مختلفی را به شما نمایش دهد. رایج‌ترین اطلاعاتی که این اپلیکیشن‌ها معمولا ارائه می‌دهند، شامل کد عددی بارکد (مانند کد EAN یا UPC) و گاهی اوقات اطلاعات مربوط به کشور مبدا تولیدکننده براساس ارقام ابتدایی بارکد است.

کدهای بارکد استاندارد بین‌المللی (مانند EAN-13 که در ایران و اروپا رایج است) با ارقامی شروع می‌شوند که نشان‌دهنده‌ی کشور یا منطقه‌ی جغرافیایی است که بارکد در آن‌جا صادر شده‌است. به عنوان مثال، بارکدهایی که با عدد 626 شروع می‌شوند، معمولا نشان‌دهنده‌ی صدور بارکد در ایران هستند. اپلیکیشن‌های عمومی اسکن بارکد می‌توانند این اطلاعات را استخراج و به شما نمایش دهند. تطابق کشور مبدا نمایش داده‌شده توسط اپلیکیشن با کشور سازنده‌ای که روی بسته‌بندی محصول درج شده‌است، می‌تواند یک نشانه‌‌ی اولیه (هرچند نه قطعی) از صحت بارکد باشد.

برخی از این اپلیکیشن‌ها ممکن است تلاش کنند تا اطلاعات بیشتری را از پایگاه‌های داده‌ی عمومی محصولات (ماند آمازون، گوگل شاپینگ و…) مرتبط با آن بارکد پیدا کنند و نام محصول یا حتی تصاویری از آن را به شما نمایش دهند. اگر اطلاعات نمایش داده‌شده (مانند نام محصول) با محصولی که در دست دارید همخوانی داشته باشد، می‌تواند تا حدی اطمینان‌بخش باشد.

با این حال، مهم است که محدودیت‌های این روش را بدانید. اپلیکیشن‌های عمومی اسکن بارکد به پایگاه داده‌ی اختصاصی تولیدکنندگان متصل نیستند. اطلاعاتی که آن‌ها نمایش می‌دهند، معمولا از پایگاه‌های داده‌ی عمومی یا اطلاعاتی است که توسط کاربران یا فروشندگان در سیستم‌های مختلف ثبت شده‌است. بنابراین، این اطلاعات ممکن است کامل، دقیق یا به‌روز نباشند. همچنین، همان‌طور که قبلا اشاره شد، متقلبان می‌توانند بارکدهای محصولات اصلی را کپی کرده و روی محصولات تقلبی خود استفاده کنند. در این حالت، اپلیکیشن عمومی ممکن است اطلاعات محصول اصلی را نمایش دهد، درحالی‌که خود محصول تقلبی است.

یکی دیگر از روش‌های موثر و قابل‌اعتماد برای تایید اصالت مکمل‌ها از طریق بارکد یا کدهای مرتبط، مراجعه‌ی مستقیم به وب‌سایت رسمی شرکت تولیدکننده است. بسیاری از شرکت‌های معتبر، بخشی را در وب‌سایت خود به این منظور اختصاص داده‌اند تا مصرف‌کنندگان بتوانند با وارد کردن اطلاعات محصول، از اصالت آن اطمینان حاصل کنند. این روش، مانند استفاده از اپلیکیشن رسمی، شما را مستقیما به پایگاه داده‌ی تولیدکننده متصل می‌کند و اطلاعات موثقی را در اختیار شما قرار می‌دهد.

برای استفاده از این روش، ابتدا باید آدرس دقیق وب‌سایت رسمی شرکت تولیدکننده‌ی مکمل موردنظر را پیدا کنید. این آدرس معمولا روی بسته‌بندی محصول درج شده‌است. پس از ورود به وب‌سایت، به دنبال بخشی با عنوان‌هایی مانند Product Authentication، Verify Your Product، Check Authenticity یا عبارات مشابه بگردید. این بخش ممکن است در قسمت پشتیبانی مشتریان، سوالات متداول (FAQ) یا حتی در صفحه‌ی اصلی وب‌سایت قرار داشته باشد.

در این بخش از وب‌سایت، معمولا یک فرم یا کادر ورودی وجود دارد که از شما می‌خواهد کد بارکد محصول یا یک کد امنیتی دیگر را وارد کنید. این کد امنیتی ممکن است در کنار بارکد اصلی قرار گرفته باشد و گاهی اوقات زیر یک لایه‌ی قابل خراشیدن پنهان شده‌است تا فقط پس از خرید محصول قابل دسترسی باشد و از کپی‌برداری آن جلوگیری شود. این کدهای امنیتی معمولا یک‌بار مصرف هستند، به این معنی که پس از یک بار استفاده برای تایید اصالت، دیگر معتبر نخواهند بود.

پس از وارد کردن کد در کادر مربوطه و کلیک روی دکمه‌ی تایید یا ارسال، سیستم وب‌سایت به پایگاه داده‌ی داخلی شرکت متصل می‌شود و کد وارد‌شده را بررسی می‌کند. اگر کد معتبر و در پایگاه داده ثبت شده باشد، وب‌سایت اطلاعات مربوط به محصول شما را نمایش می‌دهد. این اطلاعات معمولا شامل نام کامل محصول، شماره‌ی بچ تولیدی، تاریخ تولید و انقضا و گاهی اوقات اطلاعات تکمیلی دیگر است. تطابق این اطلاعات با آن‌چه روی بسته‌بندی محصول شما درج شده، نشانه‌ای قوی از اصالت آن است.

اگر وب‌سایت اعلام کند کد نامعتبر است، قبلا استفاده شده‌است (درباره‌ی کدهای یک‌بار مصرف) یا اطلاعات نمایش داده‌شده با محصول شما همخوانی ندارد، باید به اصالت محصول شک کنید. این می‌تواند نشانه‌ی تقلبی بودن محصول یا استفاده از کدهای کپی‌شده باشد. مزیت اصلی این روش، دسترسی مستقیم به پایگاه داده‌ی تولیدکننده و دریافت اطلاعات موثق است. همچنین، در مواردی که تولیدکننده، اپلیکیشن اختصاصی ندارد، وب‌سایت رسمی بهترین جایگزین برای تایید اصالت است.

توجه به کدهای امنیتی اضافی

در کنار بارکد استاندارد که اطلاعات کلی محصول و تولیدکننده را در بر می‌گیرد، بسیاری از شرکت‌های معتبر تولیدکننده‌‌ی مکمل برای افزایش ضریب امنیت و مبارزه‌ی موثرتر با پدیده‌ی تقلب، از کدهای امنیتی اضافی و لایه‌های حفاظتی دیگر روی بسته‌بندی محصولات خود استفاده می‌کنند. این کدهای اضافی، که گاهی اوقات به آن‌ها کدهای ضد تقلب (Anti-counterfeiting Codes) نیز گفته می‌شود، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که کپی‌برداری از آن‌ها دشوار باشد و امکان ردیابی و تایید اصالت محصول را برای مصرف‌کننده فراهم کنند. توجه و بررسی دقیق این کدهای امنیتی، گامی بسیار مهم در کنار بررسی بارکد اصلی است.

این کدهای امنیتی اضافی می‌توانند اشکال مختلفی داشته باشند. رایج‌ترین نوع آن‌ها، کدهای عددی یا الفبایی منحصربه‌فردی هستند که معمولا در کنار بارکد اصلی چاپ می‌شوند. این کدها ممکن است زیر یک لایه‌‌ی نازک و قابل خراشیدن پنهان شده باشند. هدف از پنهان کردن این کدها این است که فقط پس از خرید محصول و توسط مصرف‌کننده‌ی نهایی قابل دسترسی باشند و از کپی‌برداری انبوه آن‌ها توسط متقلبان جلوگیری شود. پس از خراشیدن لایه‌ی محافظ، کد امنیتی نمایان می‌شود.

برای تایید اصالت با استفاده از این کدهای امنیتی، معمولا باید به وب‌سایت رسمی شرکت تولیدکننده مراجعه کرده و کد را در بخش مربوط به تایید اصالت وارد کنید (همان‌طور که در روش قبلی توضیح داده شد). سیستم وب‌سایت کد را در پایگاه داده‌ی خود بررسی می‌کند و وضعیت اصالت محصول را به شما اعلام می‌کند. در بسیاری از موارد، این کدها یک‌بار مصرف هستند؛ به این معنی که پس از یک بار استفاده، دیگر معتبر نخواهند بود. اگر وب‌سایت اعلام کند که کد قبلا استفاده شده‌، این یک نشانه‌‌ی قوی از تقلبی بودن محصول است، زیرا کد اصلی باید فقط یک بار توسط خریدار نهایی استفاده شود. علاوه بر کدهای قابل خراشیدن، انواع دیگری از کدهای امنیتی نیز ممکن است استفاده شوند، مانند:

• کدهای QR امنیتی: کدهای QR خاصی که حاوی اطلاعات رمزنگاری شده هستند و فقط با اپلیکیشن رسمی شرکت قابل اسکن و تایید هستند.

• هولوگرام‌های امنیتی: برچسب‌های هولوگرافیک با طرح‌های پیچیده و منحصربه‌فرد که کپی‌برداری از آن‌ها بسیار دشوار است. این هولوگرام‌ها ممکن است حاوی کدهای قابل مشاهده یا پنهان نیز باشند.

• کدهای قابل پیگیری (Traceable Codes): کدهایی که امکان ردیابی مسیر تولید و توزیع محصول را فراهم می‌کنند.

وجود این کدهای امنیتی اضافی روی بسته‌بندی محصول، نشانه‌‌ی خوبی از اهتمام تولیدکننده به مبارزه با تقلب و حفاظت از مصرف‌کنندگان است. بررسی دقیق این کدها، اطمینان از سالم بودن لایه‌ی محافظ (در صورت وجود) و استفاده از آن‌ها در سیستم‌های تایید اصالت رسمی شرکت، گام بسیار مهمی در تشخیص مکمل اصل از تقلبی است. مهم‌ترین نکته درباره‌ی این روش، این است که همیشه از طریق کانال‌های رسمی شرکت (وب‌سایت یا اپلیکیشن رسمی) اقدام به بررسی کدهای امنیتی کنید و از وارد کردن این کدها در وب‌سایت‌ها یا اپلیکیشن‌های نامعتبر خودداری نمایید. توجه به این لایه‌های حفاظتی اضافی، به شما کمک می‌کند تا با اطمینان بیشتری از اصالت مکملی که مصرف می‌کنید، مطمئن شوید.

محدودیت‌های روش بارکد

با وجود کارایی بالا، تکیه‌ی صرف بر بارکد برای تشخیص اصالت کافی نیست. چون متقلبان نیز باهوش هستند. آن‌ها ممکن است بارکد محصولات اصلی را کپی کرده و روی محصولات تقلبی خود بچسبانند. در این حالت، اسکن بارکد ممکن است اطلاعات محصول اصلی را نمایش دهد، اما خود محصول تقلبی است. همچنین بارکدهای نامعتبر یا متعلق به محصولات دیگر را استفاده کنند. بنابراین، بررسی بارکد باید تنها یکی از مراحل فرآیند تشخیص اصالت باشد و در کنار سایر روش‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

سخن آخر

بارکد روی بسته‌بندی مکمل‌ها، ابزاری ارزشمند و در دسترس برای برداشتن گام اول در مسیر تشخیص اصالت است. با استفاده از اپلیکیشن‌ها و وب‌سایت‌های رسمی تولیدکنندگان، می‌توانید اطلاعات مرتبط با بارکد را بررسی کرده و از تطابق آن با مشخصات محصول اطمینان حاصل کنید. با این حال، هرگز تنها به بارکد اکتفا نکنید. همواره به کیفیت بسته‌بندی، پلمپ بودن محصول، ظاهر، بو و طعم آن (در صورت امکان)، قیمت محصول و مهم‌تر از همه، اعتبار فروشنده‌ای که از آن خرید می‌کنید، توجه داشته باشید. خرید از فروشگاه‌ها و پلتفرم‌های معتبر مانند دیجی‌کالا که اصالت کالا را تضمین می‌کنند، بهترین راه برای اطمینان از سلامت و اثربخشی مکمل‌هایی است که مصرف می‌کنید. سلامتی شما ارزشمندترین دارایی شماست، پس در انتخاب مکمل‌های خود نهایت دقت را به خرج دهید.