چاقی کودکان تهدید جدی برای آینده سلامت

چاقی کودکان تنها یک مسئله زیبایی شناختی نیست بلکه یک وضعیت پزشکی پیچیده است که ریشه در تعامل عوامل ژنتیکی، محیطی، رفتاری و اجتماعی دارد. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، چاقی در کودکان به عنوان تجمع غیرطبیعی یا بیش‌ازحد چربی در بدن شناخته می‌شود که سلامت را مختل می‌کند.

در دهه‌های اخیر، پدیده چاقی کودکان به یک نگرانی عمده بهداشت عمومی در سطح جهانی تبدیل شده است. این معضل که زمانی تنها مختص کشورهای توسعه‌یافته با وفور مواد غذایی بود، امروزه با سرعتی نگران‌کننده در حال گسترش به کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، است؛ شتاب این اپیدمی به قدری است که بسیاری از کارشناسان از آن به عنوان چاقی زودرس یاد می‌کنند که پیامدهای آن می‌تواند سال‌ها و حتی دهه‌ها بعد، در بزرگسالی نمایان شود و بار سنگینی بر سیستم‌های بهداشتی و درمانی تحمیل کند.

تغییرات گسترده در سبک زندگی و الگوهای تغذیه‌ای، افزایش دسترسی به غذاهای فرآوری شده، نوشیدنی‌های شیرین، فست‌فودها و تنقلات پرکالری و کم‌ارزش، همراه با کاهش چشمگیر مصرف میوه‌ها، سبزیجات و مواد غذایی تازه، پایه‌های اصلی این مشکل هستند.

از سوی دیگر زندگی مدرن شهری با فعالیت بدنی ناکافی همراه است؛ ساعت‌های طولانی تماشای تلویزیون، بازی با رایانه و تلفن‌های هوشمند، جایگزین بازی‌های پرتحرک در فضای باز شده‌اند.

از جمله مهم‌ترین این عوارض می‌توان به ابتلای زودرس به بیماری‌هایی اشاره کرد که پیش‌تر به عنوان بیماری‌های بزرگسالان شناخته می‌شدند. دیابت نوع ۲، کبد چرب غیرالکلی، اختلالات چربی خون (کلسترول و تری‌گلیسیرید بالا) و فشار خون بالا از این دسته هستند. علاوه بر این، چاقی می‌تواند منجر به مشکلات اسکلتی-عضلانی مانند درد مفاصل، تغییر شکل استخوان‌ها (مانند پای پرانتزی) و آپنه انسدادی خواب شود که خود با کاهش کیفیت خواب و اختلال در ترشح هورمون رشد مرتبط است. این عوارض نه تنها کیفیت زندگی کودک را به شدت کاهش می‌دهند، بلکه روند رشد طبیعی او را نیز تحت تأثیر قرار داده و پیش‌درآمد بیماری‌های مزمن در بزرگسالی هستند.

علیرضا رئیسی معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی پیش از این درباره وضعیت چاقی دانش آموزان هشدار داده و با بیان اینکه سن ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر در کشور کاهش یافته است، اظهار کرد: به دلیل تغییر سبک زندگی، استفاده نابجا از تلفن همراه و رایانه(کامپیوتر)، شاهد بروز مشکلات عضلانی ـ اسکلتی و کبد چرب در میان جوانان و نوجوانان از جمله دانش‌آموزان هستیم.

وی تاکید کرد: بیماری‌های غیرواگیر مانند چاقی، دیابت، کبد چرب و مشکلات عضلانی ـ اسکلتی که در گذشته در سنین بالا شایع بود، به سنین پایین نیز منتقل شده‌ به نحوی که موارد زیادی از ابتلای دانش‌آموزان به این بیماری‌ها را شاهدیم.

در این خصوص علی‌اکبر سیاری رئیس انجمن تغذیه کودکان ایران نیز با اشاره به افزایش چاقی و اضافه‌وزن در کودکان گفت: میانگین شیوع اضافه‌وزن و چاقی در بین کودکان حدود ۱۱ درصد برآورد می‌شود، اما این رقم در کودکان ساکن مناطق شهری و با افزایش سن، حتی به ۲۰ درصد نیز می‌رسد.

وی با استناد به گزارش یونیسف، تاکید کرد: حدود ۱۸ درصد از دانش‌آموزان ایرانی دچار اضافه‌وزن و چاقی هستند.

سیاری یکی از نگرانی‌های اصلی در حوزه تغذیه کودکان را کمبود ریزمغذی‌ها دانست و افزود: مطالعات انجام‌شده نشان می‌دهد کمبود ریزمغذی‌های کلیدی مانند آهن، ویتامین D، ویتامین A و روی در میان کودکان کشور شیوع بالایی دارد؛ به‌طوری‌که کم‌خونی در حدود ۲۴ درصد، کمبود ویتامین D در برخی مطالعات تا بیش از ۷۰ درصد و کمبود روی در حدود ۲۹ درصد کودکان گزارش شده است. این کمبودها به‌شدت تحت تأثیر وضعیت اقتصادی، تحصیلات والدین و امنیت غذایی خانوار قرار دارند.

وی با اشاره به وضعیت نگران‌کننده سوءتغذیه و کمبود ریزمغذی‌ها در کنار گسترش چاقی در میان کودکان و نوجوانان کشور، اظهار کرد: تغذیه صحیح در دوران کودکی، پایه سلامت در تمام طول زندگی است. تغییر سبک زندگی، گرایش به الگوهای غذایی ناسالم و کاهش فعالیت بدنی، موجب افزایش چاقی و همزمان تداوم سوءتغذیه در بخشی از کودکان کشور شده است؛ موضوعی که سلامت نسل آینده را با چالش جدی مواجه می‌کند.

وی با اشاره به وضعیت تغذیه‌ای کودکان در کشور افزود: برآوردها نشان می‌دهد حدود ۵ درصد از کودکان ایران دچار سوءتغذیه هستند که این رقم در کودکان زیر ۶ سال بیشتر بوده و حدود ۱۲ درصد از این گروه سنی دچار وزن کمتر از حد نرمال هستند. البته توزیع این وضعیت در کشور یکسان نیست.

رئیس انجمن علمی تغذیه کودکان ایران ادامه داد: در برخی استان‌های ناامن غذایی، شیوع کوتاهی قد و کمبود وزن در کودکان ۲ تا ۵ ساله به ترتیب به حدود ۱۰ و ۸ درصد می‌رسد و در مناطقی مانند زاهدان، کوتاهی قد در کودکان زیر ۵ سال حتی تا ۵۰ درصد نیز گزارش شده است که نشان‌دهنده بار دوگانه مشکلات تغذیه‌ای شامل سوءتغذیه و اضافه‌وزن است.