اهمیت مراقبت های دوران بارداری

مراقبت های معمول بارداری طی هشت بار مراجعه در دو نیمه اول و دوم بارداری (2 بار در نیمه اول و 6 بار در نیمه دوم) به مادر باردار ارایه می شود؛ زمان ملاقات های معمول بارداری عبارت است از: هفته 6 تا 10، هفته 16 تا 20 ، هفته 24 تا 30، هفته 31 تا 34، هفته 35 تا 37، هفته 38، هفته 39 و هفته 40 بارداری؛ در اولین مراجعه مادر باردار در هر هفته بارداری، پس از گرفتن شرح حال اولیه متناسب با هفته بارداری، مراقبت های لازم به مادر باردار ارائه می شود.

در اولین مراجعه مادر باردار، پس از ارائه مراقبت ها از سوی ماما، معاینه از سوی پزشک انجام می شود؛ در این معاینه، پزشک ضمن انجام معاینه فیزیکی، پرونده مادر یا شرح حال و ارزیابی و نتیجه آزمایش ها و سونوگرافی (در صورت وجود) را بررسی و نتیجه ارزیابی کامل خود را در فرم مراقبت بارداری ثبت می کند.

هر زمان که مشکلات دهان و دندان در مادر مشاهده شد، ضروری است به دندانپزشک یا بهداشتکار دهان و دندان ارجاع شود؛ بررسی و معاینات دهان و دندان در سه ماهه اول بارداری تا پایان هفته چهاردهم بارداری؛ سه ماهه دوم از هفته پانزدهم تا پایان هفته بیست و هشتم بارداری و در سه ماهه سوم از هفته بیست و نهم تا زمان زایمان، در نظر گرفته می شود.

واکسن توأم: بهترین زمان برای تزریق واکسن توأم در مادر باردار که ایمن سازی کامل ندارد، از هفته بیست و هفتم تا سی و ششم بارداری (4 هفته قبل از تاریخ احتمالی زایمان) است؛ اگر به هر دلیل مراجعه مادر برای دریافت مراقبت ها به تاخیر افتاد، بهتر است تزریق واکسن حداقل دو هفته قبل از تاریخ احتمالی زایمان باشد.

آنفلوانزا: به خانم هایی که در فصل شیوع آنفلوانزا باردار هستند، توصیه می شود واکسن غیر فعال آنفلوانزای فصلی را دریافت نمایند؛ تزریق در طول بارداری منعی ندارد.

تغذیه مناسب: آنچه در تغذیه مادر باردار اهمیت دارد، تنوع و تعادل در مصرف مواد غذایی است؛ بهترین راه، استفاده از همه گروه های اصلی غذایی یعنی گروه نان و غلات، گروه میوه ها، گروه سبزی ها، گروه شیر و لبنیات، گروه گوشت، تخم مرغ و گروه حبوبات و مغزدانه هاست.

حرکت جنین: معمولاً اولین حرکت جنین توسط مادر در هفته های 16 تا 20 احساس می شود.

سونوگرافی: به طور معمول در هفته 16 تا 18 ( از شروع هفته 16 تا قبل از پایان هفته 18 بارداری) و در هفته های 31 تا 34 بارداری، سونوگرافی درخواست می شود.

سونوگرافی هفته های 16 تا 18 بارداری به منظور بررسی تعداد جنین، محل جفت، سن بارداری، اندازه های جنینی و بررسی سلامت ظاهری جنین و سونوگرافی هفته های 31 تا 34 بارداری به منظور بررسی وضعیت رشد جنین، میزان مایع آمنیوتیک، نمایش جنین، محل جفت و اختلالات جفتی درخواست می شود.

شکایت های شایع: این شکایت ها در نیمه اول شامل دردناک و حساس شدن پستان ها، تکرر ادرار، خستگی، تهوع و استفراغ صبحگاهی، افزایش بزاق دهان، افزایش ترشحات مهبلی، تغییر خُلق و خو و رفتار، سوزش سر دل و ویار و در نیمه دوم شامل پُر رنگ شدن پوست نقاطی از بدن مانند هاله سینه ها و ناف، یبوست، نفخ، افزایش ترشحات مهبلی، کمر درد، سوزش سر دل و تکرر ادرار است؛ این حالات برای مادر مضر نبوده و صرفاً به علت سازگاری بدن با تغییرات بارداری است.

علائم نیازمند مراقبت ویژه در بارداری:

لکه بینی یا خونریزی، کاهش یا نداشتن حرکت جنین، آبریزش، سر درد و تاری دید، تب و لرز، درد شکم و پهلو و یا درد سر دل، سوزش یا درد هنگام ادرار، تنگی نفس و تپش قلب، ورم اندام ها، استفراغ شدید و مداوم، عفونت و درد شدید دندان و افزایش ناگهانی وزن (بیش از یک کیلوگرم در هفته)؛ مادر باردار با داشتن این علائم باید به سرعت به مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه های سلامت، پایگاه های پزشک خانواده و خانه های بهداشت، مراجعه کند.

کلاس آمادگی برای زایمان:

به منظور ترویج زایمان طبیعی و آموزش مادران در مورد فرایند زایمان و آماده کردن وی، مادر باید از هفته 20 بارداری به کلاس های آمادگی برای زایمان معرفی شود.

این کلاس ها از هفته 20 بارداری به مدت 8 جلسه به منظور آشنایی مادر با مباحث تئوری بارداری و زایمان و پس از زایمان و مباحث عملی شامل تمرین های عصبی عضلانی، اصلاح وضعیت ها، تکنیک صحیح تنفس و آرام سازی تشکیل می شود؛ مادر باردار می تواند با یک نفر همراه به انتخاب خودش در این کلاس ها شرکت کند.

مشکلات ادراری تناسلی: این مشکلات شامل سوزش ادرار، درد هنگام ادرار، درد زیر دل، ترشحات غیر طبیعی و بد بوی واژینال، خارش و سوزش واژن و زخم ناحیه تناسلی است.

بررسی و معاینات دهان و دندان:

در ملاقات اول، دوم و سوم، دهان و دندان مادر از نظر وجود جرم، پوسیدگی، التهاب لثه، عفونت دندانی و آبسه توسط دندانپزشک یا بهداشتکار دهان و دندان معاینه می شود؛ درمان بیماری های دهان و دندان منعی در بارداری ندارد.

التهاب لثه: متورم، پُر خون و قرمز شدن لثه

جِرم دندانی: چنانچه پلاک میکروبی به وسیله مسواک زدن و یا نخ کشیدن از سطح دندان ها پاک نشود و مدت طولانی روی دندان باقی بماند، به لایه ای سفت به رنگ زرد یا قهوه ای تبدیل می شود.

عفونت دندانی، آبسه و درد شدید: از فوریت های شایع دندان پزشکی است؛ پیشرفت شدید پوسیدگی و عفونت دندان معمولاً با دردهای شبانه، شدید، مداوم و خود به خودی همراه است که می تواند باعث تورم صورت و لثه ها(آبسه) شده و گاهی با فیستول(دهانه خروجی چرک آبسه دندان) همراه شود.

پوسیدگی دندان: تخریب ساختمان دندان به دنبال فعالیت میکروب های پوسیدگی زای دهان که علائم آن عبارتند از تغییر رنگ مینای دندان به رنگ قهوه ای یا سیاه، سوراخ شدن دندان، حساس بودن یا درد گرفتن دندان هنگام مصرف غذاهای سرد و گرم یا ترش و شیرین، حساس بودن یا درد گرفتن دندان هنگام فشردن دندان ها بر همدیگر.

مکمل های دارویی: در هر ملاقات، مصرف منظم مکمل های دارویی را تاکید کنید؛ مکمل هایی که در بارداری توصیه می شود:

اسید فولیک/ اسید فولیک همراه با یُد: از ابتدا تا پایان بارداری، روزانه 400 میکرو گرم اسید فولیک یا اسید فولیک همراه با 150 میکرو گرم یُد تجویز شود.

نکته: در کسانی که مبتلا به هیپر تیروییدی هستند مکمل حاوی ید توصیه نمی شود؛ مصرف آن در سایر بیماری های تیرویید منعی ندارد.

آهن: از شروع هفته 16 بارداری تا پایان بارداری، روزانه یک عدد قرص آهن حاوی 30 تا 60 میلیگرم آهن المنتال (با توجه به داروهای موجود در کشور) تجویز شود.

توصیه: بهتر است آهن خوراکی حداقل یک ساعت قبل از غذا و یا دو ساعت بعد از غذا و با معده خالی مصرف شود؛ جذب آهن همراه با ویتامین ث بهتر می شود؛ از مصرف همزمان آن با چای، قهوه و شیر خودداری شود؛ در صورت عدم تحمل آهن توصیه می شود که دوز مورد نیاز تقسیم شده و در طول روز مصرف شود و یا با دوز کم شروع و به تدریج افزایش یابد.

نکته: در مادران که سابقه سزارین، خونریزی پس از زایمان، چند قلویی، بارداری بیش از 4 بار و نمایه توده بدنی بالای 40 دارند، مصرف قرص آهن و تغذیه مناسب تاکید شود.

مولتی ویتامین مینرال: از شروع هفته 16 بارداری تا پایان بارداری، روزانه یک عدد قرص یا کپسول مولتی ویتامین مینرال تجویز شود.

نکته: در صورتی که قرص یا کپسول مولتی ویتامین دارای 400 میکرو گرم اسید فولیک است، نیاز به ادامه تجویز قرص اسید فولیک به صورت جداگانه از شروع هفته 16 تا پایان بارداری نیست.

ویتامین D: از ابتدا تا پایان بارداری روزانه 1000 واحد ویتامین D تجویز شود.

توصیه های بهداشتی در بارداری:

تهوع و استفراغ صبحگاهی: مصرف یک وعده کوچک غذا مانند پنیر و بیسکوییت تُرد بلافاصله پس از بیدار شدن یا در طول شب؛ آرام خوردن غذا و در وعده های کم؛ کاهش مصرف غذاهای بودار، تند و ادویه دار، داغ و چرب؛ پرهیز از خالی نگه داشتن معده؛ دمای ملایم و سرد غذا؛ استفاده از دم کرده زنجبیل و بابونه و یا بوییدن آن؛ پرهیز از تغییر وضعیت ناگهانی مانند سریع برخاستن از رختخواب.

سوزش سر دل: مشابه توصیه های تهوع و استفراغ و انجام تمرین های ورزشی مخصوص.

یبوست: افزایش فعالیت بدنی، رژیم غذایی سبوس دار،  فیبر دار و نوشیدن مایعات.

کرامپ پا: استفاده از کیسه آب گرم، ماساژ یخ، انجام حرکت کشش کف پا به سمت داخل(بدن) و مصرف بیشتر مایعات.

درد پشت و درد های لگنی: پوشیدن کفش با پاشنه کوتاه، نشستن بر روی صندلی هایی که پشتی محکم و مناسب دارد، خوابیدن به پهلو با کمک گرفتن از بالش بین زانوها، استفاده از ماساژ یا کیسه آب گرم یا سرد برای ناحیه دردناک، انجام تمرین های ورزشی تقویت عضلات کمر.

وَرَم: اگر وَرَم در اندام های تحتانی است و علتی جز بارداری ندارد، خودداری از آویزان نگه داشتن پاها به مدت طولانی و بالاتر نگه داشتن پاها از سطح زمین در هنگام استراحت.

لوکوره (افزایش ترشحات مهبلی): تعویض روزانه لباس زیر، شستن پرینه با آب معمولی.