چگونه از مفهوم سوگ با کودکان سخن بگوییم؟

فاطمه حسینی‌فر، نویسنده کودک و کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی در خراسان‌جنوبی، نویسنده کودک و مشاور خانواده در گفت‌وگویی در خصوص چگونگی برخورد با کودکان در شرایط سوگ و ناراحتی در زندگی گفت: درک موارد انتزاعی برای کودکان به‌ویژه در سنین پایین‌تر سخت است و به مرور هرچه بزرگ‌تر شوند موارد انتزاعی را درک می‌کنند. به‌طور مثال برای آشنا شدن کودک با مفهوم جمع و تفریق، باید این موارد را با اشکال و بازی به او یاد دهیم، این امر عملیات ذهنی را مجسم‌تر می‌کند، چراکه درک تجسم، تصور، لمس و تجربه برای آنان آسان است.

این نویسنده کودک با بیان اینکه یکی از موارد سوگ مرگ است و مفهوم مرگ یک مفهوم انتزاعی است که حتی اندیشمندان از درک معنای دقیق و کامل آن ناتوانند، تصریح کرد: مفهوم مرگ برای کودکان ابهام ترسناکی می‌تواند داشته باشد مگر اینکه بتوانیم با مفاهیم ساده و علمی این مسئله را توضیح دهیم.

وی با بیان اینکه زمانی که کودک با معمای ترسناک مرگ یکی از عزیزانش مواجه می‌شود، راهی برای فرار از آن ندارد، ادامه داد: گاهی شاید احساس کند مرگ مفهومی موقتی بوده و دلتنگی و بی‌تابی به سراغش آید؛ کنار آمدن با مفهوم مرگ عزیزان برای کودکان سخت و سنگین است، اما باید برای توضیح آن و آرام کردن کودک از مفاهیم عینی بهره ببریم.

حسینی‌فر با بیان اینکه برای توجیه مفاهیم انتزاعی باید از مفاهیم عینی استفاده کنیم، گفت: همان‌گونه که برای درک مفهوم ریاضی از شکل‌ها بهره می‌بریم، برای توضیح برخی از موارد ناراحتی برای کودک نیز مجبوریم از عبارت‌های عینی‌تر استفاده کنیم.

وی با بیان اینکه یکی از راهکارها استفاده از قصه است، تصریح کرد: بی‌قراری‌ها و بی‌تابی‌های اطرافیان معنای بیشتری از ترس در وجود کودک رقم می‌زند و تأثیر بی‌قراری‌های بزرگترها به‌صورت شدیدتر در زندگی کودک باقی خواهد ماند. کودکان واکنش‌های متفاوتی به مفهوم سوگ دارند؛ وابستگی، واهمه از دور شدن و ترس از دست دادن نزدیکان از جمله علامت‌هایی است که در کودک دیده می‌شود؛ حتی گاهی ممکن است بازگشت‌های رشدی داشته باشند و ترس و شب‌ادراری سنین پایین‌تر به زندگی آنان برگردد.

حسینی‌فر با اشاره به افت تحصیلی و مشکلات خواب و اختلال در ارتباط با دوستان، عدم تمرکز، اضطراب شدید و احساس رهاشدن، پرخاشگری و احساس گناه در این کودکان ادامه داد: بعد از مواجهه کودکان با سوگ، کار والدین آغاز می‌شود و باید با قصه‌سازی به دور از دروغ موضوع مرگ را برای کودک توضیح دهند.

وی با بیان اینکه بهتر است در این شرایط کودکان را در محیط‌های بی‌قراری والدین قرار ندهیم، افزود: لازم نیست کودکان با بی قراری‌های دوران سوگ مواجه شوند و بهتر است در این ایام بیشتر به آنان توجه کنیم.

صادقانه با کودک رفتار کنیم

این مشاور خانواده با بیان اینکه باید این اتفاق از طریق قصه و گفت‌وگو بیان شود، تصریح کرد: ممکن است کودکان با شرایط رفتاری و روانی دشواری مواجه شوند که مجبور شویم از مشاوره کودک و روان درمانگر کمک بگیریم که در ابتدای امر این علائم قدری طبیعی است، اما با رفتار ما باید کاهش یابد و اگر بیشتر طول کشید باید به روان درمانگر مراجعه کنیم.

حسینی‌فر بیان کرد: موضوع مهم در این شرایط این است که اتفاقاتی که واقعیت ندارد را بیان نکنیم؛ باید صادقانه شرایط را ارائه کرده و به کودک کمک کنیم با آن کنار آید و رفتاری را نشان ندهیم که معما برای کودکان ترسناک شود.

وی با بیان اینکه کودکان باید با هیجانات خود پیش از سوگ آشنا شوند، افزود: کودک باید با انواع هیجانات، غم و شادی و خشم آشنا شده که این امر و آشنایی با دلایل آن، مدیریت هیجان را آسان‌تر خواهد کرد.

حسینی‌فر با بیان اینکه مدیریت هیجانات و آشنایی کودک با آن پیش از وقوع حادثه، باعث می‌شود در شرایط سوگ راحت‌تر به آنان کمک کنیم، ادامه داد: گاهی اوقات تهدید کودک به مرگ والدین و یا پیر شدن آنان در شرایط انجام کار نادرست توسط کودک، زمینه را برای قبول سوگ دشوارتر می‌کند.

وی با بیان اینکه کودکان در هر سنی نسبت به مرگ باور متفاوتی دارند، تصریح کرد: باتوجه به شرایط و سن کودک باید موارد را برای وی توضیح داد؛ به‌طور مثال بعد از ۱۰ سال، کودکان مرگ را به‌عنوان یک رویداد برگشت‌ناپذیر می‌پذیرند.

این مشاور خانواده با بیان اینکه باید در هر سنی حواسمان به این توانایی کودکان و شرایطشان باشد، اظهار کرد: باید کودک درک کند این شرایط واقعی بوده و بازگشتی ندارد؛ گریه، حرف زدن با فرد از دنیا رفته و نامه نوشتن برای فرد از دست رفته علائمی است که کودک از خود نشان داده و نباید با آن مقابله کرد.

حسینی‌فر یادآور شد: پیش از هر امری باید با کودک صحبت کرد که ما کنار یکدیگر هستیم و می‌توانیم از این شرایط عبور کنیم؛ یادمان باشد دروغ گفتن به کودک و امید واهی به وی دادن شرایط را سخت‌تر خواهد کرد؛ اگر تمام این موارد را رعایت کردیم کودک از مرحله سوگ با موفقیت عبور خواهد کرد؛ در غیر این صورت اثرات روحی سختی را متحمل خواهد شد.