CRP؛ شاخصی دقیقتر از کلسترول برای پیشبینی سکته قلبی
کلسترول فقط بخشی از ماجرا است و سیستم ایمنی عامل پیشرفت مراحل اصلی بیماری قلبی است
بیماریهای قلبی همچنان عامل اصلی مرگومیر در جهان است. از دهه ۱۹۵۰، پس از روشن شدن ارتباط برنامه غذایی، کلسترول و بیماری قلبی، ارزیابی خطر ابتلا به این بیماری تا حد زیادی بر پایه اندازهگیری سطح کلسترول خون انجام شده است.
اما شواهد بهدستآمده در دو دهه اخیر نشان میدهد پروتئین واکنشی سی (CRP) که نشانگر زیستی التهاب خفیف و مزمن در بدن است، خطر بیماری قلبی را بهتر و دقیقتر از کلسترول پیشبینی میکند. به همین دلیل، کالج آمریکایی قلب و عروق در سپتامبر ۲۰۲۵ توصیههای جدیدی برای غربالگری همگانی سطح سیآرپی در کنار اندازهگیری کلسترول منتشر کرد.
پروتئین واکنشی سی یا سیآرپی چیست؟
سیآرپی در کبد و در پاسخ به عفونتها، آسیبهای بافتی، وضعیتهای التهابی مزمن مانند بیماریهای خودایمنی و اختلالهای سوختوسازی نظیر چاقی و دیابت تولید میشود. در واقع، این پروتئین شاخصی از فعال بودن سیستم ایمنی و وجود التهاب در بدن است.
اندازهگیری سیآرپی با آزمایش خون ساده انجام میشود. سطح کمتر از ۱ میلیگرم در دسیلیتر نشاندهنده التهاب حداقلی و محافظت در برابر بیماری قلبی است. در مقابل، سطح بالاتر از ۳ میلیگرم در دسیلیتر بیانگر التهاب بیشتر و افزایش خطر بیماری قلبی است.
پژوهشها نشان میدهد سیآرپی در پیشبینی حملات قلبی و سکته مغزی از لیپوپروتئین کمچگالی یا «کلسترول بد» و حتی از نشانگر ژنتیکی لیپوپروتئین(a) دقیقتر است. یافتههای یک پژوهش حتی نشان داد سیپیآر در دقت پیشبینی با فشار خون برابری میکند.
چرا التهاب در بیماری قلبی اهمیت دارد؟
التهاب در تمام مراحل شکلگیری و تجمع پلاکهای چربی در دیواره رگها نقش اساسی دارد، فرایندی که به تصلب شرایین (آترواسکلروز) منجر میشود. از لحظهای که رگ آسیب میبیند، چه در اثر قند خون بالا و چه دود سیگار، سلولهای ایمنی به محل آسیب هجوم میآورند. این سلولها ذرات کلسترول موجود در خون را جذب میکنند و پلاک چربی در دیواره رگ شکل میگیرد.
این روند دههها ادامه دارد تا سرانجام عوامل واسط سیستم ایمنی پوشش پلاک را پاره میکنند و لختهای تشکیل میشود که جریان خون را میبندد و به حمله قلبی یا سکته منجر میشود. بنابراین، کلسترول فقط بخشی از ماجرا است و سیستم ایمنی عامل پیشرفت مراحل اصلی بیماری قلبی است.
آیا برنامه غذایی بر سطح سیآرپی اثر میگذارد؟
سبک زندگی میتواند میزان سیآرپی تولیدشده در کبد را به میزان قابلملاحظهای تغییر دهد. مواد غذایی و ریزمغذیهای متعدد از جمله فیبر غذایی موجود در حبوبات، سبزیجات، مغزها و دانهها، همچنین انواع توت، روغن زیتون، چای سبز، دانه چیا و بذر کتان با کاهش سیآرپی مرتبطند. کاهش وزن و فعالیت بدنی منظم نیز به پایین آمدن سطح این پروتئین کمک میکند.
آیا کلسترول هنوز در خطر ابتلا به بیماری قلبی اهمیت دارد؟
با وجود اینکه کلسترول ممکن است مهمترین پیشبینیکننده نباشد، همچنان عامل مهمی است. اما صرفا میزان کلسترول بد تعیینکننده خطر نیست. میزان خطر در دو فرد با سطح کلسترول یکسان ممکن است متفاوت باشد، زیرا تعداد ذراتی که کلسترول بد در آنها جمع شده مهمتر از جرم کل کلسترول است؛ هرچه تعداد ذرات بیشتر باشد، خطر بالاتر است.
بنابراین، آزمایش آپولیپوپروتئین بی که تعداد ذرات کلسترول را میسنجد، شاخص دقیقتری از اندازهگیری مقدار کل کلسترول بد محسوب میشود. این شاخص نیز تحتتاثیر سبک زندگی است: فیبر، مغز آجیل و اسیدهای چرب امگا-۳ با کاهش تعداد ذرات مرتبطند، در حالی که مصرف زیاد قند به افزایش ذرات منجر میشود.
علاوه بر این، لیپوپروتئین(a) نشانگر دیگری است که خطر بیماری قلبی را دقیقتر از کلسترول پیشبینی میکند، زیرا وجود این نوع لیپوپروتئین ذرات کلسترول را «چسبندهتر» میکند و احتمال گیر افتادنشان در پلاکها را افزایش میدهد. سطح لیپوپروتئین(a) کاملا ژنتیکی است و فقط یک بار در طول عمر اندازهگیری میشود.
بهترین راه پیشگیری از بیماری قلبی چیست؟
عوامل خطر متعددی در ابتلا به بیماری قلبی دخیلاند. شناخت همزمان سیآرپی، کلسترول بد، آپولیپوپروتئین بی و لیپوپروتئین(a) تصویری جامع از میزان خطر ارائه میدهد و میتواند انگیزهای برای پایبندی بلندمدت به اصول پیشگیری شامل تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، خواب کافی، مدیریت استرس، حفظ وزن سالم و ترک سیگار باشد.