اختلال عاطفی فصلی با افسردگی خفیف زمستانی چه تفاوتی دارد؟

پژوهشگران می‌گویند اختلال عاطفی فصلی چیزی بیش از یک دل‌‌گرفتگی یا بی‌حوصلگی زمستانی است و در واقع می‌توان گفت نوعی افسردگی دوره‌ای یا عودکننده است که با تغییر فصل‌، به‌ویژه پاییز و زمستان، بروز می‌کند و می‌تواند زندگی روزمره‌ مبتلایان را تا چند ماه‌ مختل کند.

به گفته‌ دکتر لارنس وین‌رایت، استاد روانپزشکی دانشگاه آکسفورد، انتخاب مخفف SAD (به معنی «غم» در زبان انگلیسی) برای اختلال عاطفی فصلی (Seasonal Affective Disorder) این یکی از بهترین اختصارنویسی‌ها در روانپزشکی است، اما در عین حال باعث می‌شود بسیاری آن را صرفا نوعی «غمگینی» تلقی کنند. در حالی‌ که اختلال عاطفی فصلی در اصل نوعی اختلال افسردگی اساسی است، اما چون در دوره‌های خاصی از سال بروز و سپس فروکش می‌کند، اغلب جدی گرفته نمی‌شود. در حالی که می‌تواند برای مبتلایان تجربه‌ای طاقت‌فرسا و ویرانگر باشد.

اهمیت نور خورشید

به گزارش اسکای‌نیوز، شایع‌ترین توضیح برای بروز اختلال عاطفی فصلی، کمبود نور خورشید در زمستان است. دریافت نکردن نور کافی می‌تواند باعث اختلال در ریتم شبانه‌روزی بدن شود؛ یعنی همان ساعت درونی که چرخه‌ خواب و بیداری را تنظیم می‌کند.

به گفته‌ دکتر وین‌رایت، کمبود نور باعث تولید بیش از حد ملاتونین، هورمون تنظیم‌کننده‌ خواب، می‌شود که احساس خستگی و کاهش انرژی را به دنبال دارد.

کاهش سروتونین، انتقال‌دهنده‌ عصبی و هورمونی که بر خلق‌وخو، اشتها و خواب اثر دارد و نیز کمبود ویتامین دی نیز از عوامل احتمالی دیگرند. هرچند نقش دقیق آن‌ها هنوز کاملا مشخص نیست.

نشانه‌های اختلال عاطفی فصلی

علائم اصلی این نوع افسردگی خستگی مفرط، کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی، افزایش اشتها (به‌ویژه میل به کربوهیدرات‌ها)، افزایش وزن و دشواری در تمرکز است. از دیگر نشانه‌ها نیز می‌توان به بدخلقی و کسالت همیشگی، اضطراب، تحریک‌پذیری و عزت‌نفس پایین هم اشاره کرد.

دکتر وین‌رایت توضیح می‌دهد که خواب زیاد در اثر اختلال عاطفی فصلی با خستگی معمولی تفاوت دارد: «در این حالت فرد واقعا نمی‌تواند از تخت بلند شود مگر اینکه دلیل بسیار فوری داشته باشد. او ممکن است ساعت‌ها بیش از حد معمول بخوابد.»

به گفته‌ او، گوشه‌گیری و دوری گزیدن از اجتماع هم می‌تواند به یک چرخه‌ معیوب تبدیل شود. وقتی فرد احساس خستگی می‌کند، بیرون نمی‌رود، چون نمی‌خواهید دیگران او را در آن وضعیت ببینند، و هرچه بیشتر در خانه بماند، حالش بدتر می‌شود.

درمان‌های موثر برای اختلال عاطفی فصلی

به گفته‌ کارشناسان، چند درمان موثر برای درمان این اختلال وجود دارد:

ــ درمان شناختی‌رفتاری (CBT) که روشی موثر برای شکستن چرخه‌ افکار و رفتارهای منفی است.

ــ نوردرمانی که یکی از درمان‌های ثابت‌شده با استفاده از نورهای بسیار روشن است. در این روش، فرد هر صبح به‌مدت ۳۰ تا ۶۰ دقیقه زیر یک لامپ ویژه‌ درمان این اختلال می‌نشیند تا کمبود نور طبیعی زمستان جبران شود. چراغ‌های شبیه‌ساز طلوع آفتاب نیز می‌توانند مفید باشند، زیرا با افزایش تدریجی نور در صبح به تنظیم ساعت زیستی کمک می‌کنند.

ــ داروهای ضدافسردگی مانند فلوکستین و سرترالین هم می‌توانند موثر باشند. در آمریکا، دارویی به نام بوپروپیون نیز به‌عنوان درمان پیشگیرانه معمولا از چند ماه پیش از زمستان تا بهار، تجویز می‌شود.

ــ برقراری نظم در الگوی خواب نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد، هرچند به گفته‌ دکتر وین‌رایت، انجام دادن این کار برای کسی که دائما خسته است، آسان نیست.

او تاکید می‌کند که روش‌های درمانی موثری وجود دارد و لازم نیست کسی در سکوت رنج بکشد. با این حال هشدار می‌دهد بسیاری از باورهای عمومی درباره‌ این بیماری نادرست است: «این تصور که می‌توانید با مثبت‌اندیشی، پیاده‌روی در پارک یا وقت گذراندن بیشتر با دوستان حالتان را بهتر کنید، درست نیست. حتی سفر چندروزه به سواحل آفتابی هم درمان این بیماری نیست. ما با یک مشکل روانی جدی سروکار داریم.»

در مواجهه با افرادی که چنین مشکلی دارند، نباید فراموش کنیم که برای بسیاری از آنان، این دوره واقعا دردناک است. تصور کنید نیمی از سال را در وضعیتی بگذرانید که انرژی‌تان کاهش یافته، از فعالیت‌ها کناره‌گیری کرده‌اید و بیش از اندازه می‌خوابید. این تغییرات زندگی روزمره‌ هر کسی را به‌شدت مختل می‌کنند.

مطالعات نشان داده‌اند افراد جوان‌تر (۱۶ تا ۳۰ سال) و زنان بیش از دیگران به اختلال عاطفی فصلی مبتلا می‌شوند و بر اساس برخی پژوهش‌ها، زنان دو تا سه برابر مردان در معرض این خطرند. هرچند این احتمال هم وجود دارد که مردان به دلیل مراجعه نکردن به پزشک، موارد ابتلای خود را گزارش نکنند.

ساکنان مناطق دور از استوا مانند اسکاندیناوی، شمال آمریکا و کانادا به‌ دلیل کوتاه بودن روزها، بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند. البته نوعی نادر از این بیماری، موسوم به اختلال عاطفی فصلی تابستانی هم وجود دارد که در ماه‌های گرم سال رخ می‌دهد. در این حالت، علائم برعکس می‌شوند و بی‌خوابی، کاهش اشتها و تحریک‌پذیری جایگزین خواب زیاد و پرخوری می‌شود.