در دادن این داروها به کودکان محتاط باشید؛ باعث مسمومیت می شوند
مصرف داروها در بزرگسالان و کودکان به طور چشمگیری در حال افزایش است و همزمان دسترسی به محصولات غیردارویی خانگی مانند شوینده ها، لوازم آرایشی و آفت کش ها) خطر بروز تماس های ناخواسته و بدون نظارت را بالا برده است.
، گروه‌های سنی پایین‌تر (به ویژه کودکان نوپا) به دلیل رفتار دهانی و تقلید اعمال بزرگسالان، در معرض بلع یا تماس تصادفی با دارو و مواد شیمیایی قرار دارند؛ اشتباهات دوزی چه در منزل و چه در مراکز درمانی، از جمله استفاده نادرست از قاشق های خانگی به جای وسایل مدرّج و سوء مصرف دوزهای تکراری یا مسیر اشتباه تجویز، به دفعات به مراکز کنترل مسمومیت گزارش شده است.
بیشترین میزان مواجهه در گروه سنی کودکان زیر پنج سال اتفاق می افتد و شایع ترین داروهای مصرف شده در این گروه، مسکن ها و مکمل ها و داروهای گیاهی بوده است؛ در میان داروهای پُر کاربرد، شایع ترین علت ایجاد مسمومیت، داروی استامینوفن است و بیشترین مرگ و میرهای این گروه سنی ناشی از مسمومیت با داروهای از دسته داروهای مسکن ها و داروهای قلبی بوده است.
چرا کودکان در برابر مسمومیت دارویی آسیب پذیرند؟
کودکان توانایی تشخیص دارو از خوراکی های معمولی را ندارند و به همین دلیل کوچک ترین غفلت مراقبتی می تواند به بلع تصادفی دارو توسط کودکان منجر شود؛ علاوه بر این، با توجه به سیستم متابولیک و وزن کم، بدن این گروه سنی ظرفیت محدودی برای دفع و تحمل داروها دارد و دوز بی خطر دارو برای بزرگسالان ممکن است برای کودک کشنده باشد.
عوامل شایع مسمومیت تصادفی:
جذابیت رنگ، شکل و طعم شربت ها یا قرص های روکش دار
دسترسی آسان به داروهای رها شده در منزل
خطاهای مراقبتی شامل فراموشی نوبت قبلی یا اشتباه در دوزینگ داروی مصرفی کودکان
استفاده از قاشق های خانگی به جای وسایل سنجش دقیق مانند سرنگ، پیمانه مدرج و قاشق دارویی
پیامدهای بالینی مصرف بیش از حد داروها:
بروز پیامدهای بالینی در دسته داروهای مختلف با توجه به اثرات آنها متفاوت است؛ همچنین علایم مسمومیت های دارویی در کودکان، در هر بیمار ممکن است متفاوت باشد.
در ادامه مشکلات اصلی ایجاد شده توسط دسته داروهای پُر کاربرد بررسی می شود.
فرآورده های حاوی استامینوفن:
استامینوفن یک داروی بسیار پُر کاربرد است، از این دارو به عنوان یک تسکین دهنده و کاهنده تب در کودکان استفاده می‌شود؛ این دارو به صورت فرآوده های مختلف مانند قطره، شربت، قرص و شیاف در دسترس است و همچنین در کنار سایر داروها در فرآورده های کنترل کننده علایم سرماخوردگی استفاده می شود.
این دارو به عنوان شایع‌ترین علت بروز مسمومیت دارویی در کودکان شناخته می شود؛ مهمترین آسیب ایجاد شده توسط داروی استامینوفن در دوزهای بالا (مسمومیت‌زا)، آسیب کبدی و بروز نارسایی کبدی است؛ بروز آسیب کبدی تنها پس از چند ساعت تا چند روز پس از استفاده از دوز نادرست دارو می تواند بروز پیدا کند و تشخیص سریع و اقدام برای درمان بیمار بسیار حیاتی است؛ از علایم مربوطه می توان به تهوع، استفراغ، ضعف و بی‌حالی، درد شکمی و افت سطح هوشیاری اشاره کرد.
شربت های ضد سرفه و آنتی هیستامین ها:
این دسته داروها با توجه به مصرف بالا در کنترل علایم مربوط به سرماخوردگی نیازمند مراقبت فراوان هستند؛ از این دسته دارویی می توان به داروهای دیفن هیدرامین، سیتریزین، لوراتادین، پرومتازین و کلرفنیرامین اشاره کرد؛ انتخاب استفاده از این دارو با توجه به سنین مختلف در کودکان متفاوت است؛ راهنمایی ارائه شده توسط داروساز و تجویز پزشک معالج در دوزهای صحیح از این داروها با توجه به سن و وزن کودک، بسیار حائز اهمیت است؛ از علایم استفاده از داروی ناصحیح و دوزهای اشتباه می توان به اُفت سطح هوشیاری و خواب آلودگی، بروز تشنج و مرگ اشاره کنیم.
داروهای مسکن و ضد التهاب:
این دسته دارویی به عنوان یکی از پُر کاربردترین داروهای مورد استفاده در کودکان و بزرگسالان شناخته می شوند؛ از این دسته دارویی می توان به داروهای ایبوبروفن، دیکلوفناک و ناپروکسن اشاره کرد.
مصرف ناخواسته و یا اشتباه از این داروها در کودکان می تواند سبب بروز آسیب های جدی در این گروه سنی شود؛ انتخاب داروی مناسب و استفاده از دوز صحیح در این دسته دارویی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ استفاده از این داروها باید بر اساس تجویز پزشک و مشاوره داروساز انجام شود؛ شایع ترین مشکلات ایجاد شده به واسطه مسمومیت در این دسته دارویی، مشکلات گوارشی شامل سوء هاضمه، دل درد و خونریزی گوارشی است؛ همچنین این داروها می توانند سبب بروز نارسایی کلیوی و کبدی شوند.
سایر داروها:
همواره به یاد داشته باشید که داروهای مورد استفاده توسط والدین و بزرگسالان می تواند برای کودکان خطرناک باشد؛ از این داروها می توان به داروهای مخدر، داروهای مورد استفاده در درمان بیماری های اعصاب و روان، داروهای قلبی و عروقی و داروهای ضد دیابت اشاره کنیم؛ مصرف اشتباهی و مسمومیت شدید منجر به مرگ کودک، بروز پیدا کرده توسط داروها، گزارش شده است.
علائم هشدار دهنده و اقدام فوری:
در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، بلافاصله با اورژانس یا مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم (DPIC) تماس بگیرید:
حالت تهوع و استفراغ مکرر
خواب آلودگی غیر معمول یا کاهش سطح هوشیاری
کبودی یا رنگ پریدگی دور لب
ضعف و بی حالی غیر معمول
تشنج یا حرکات غیر ارادی
همیشه به خاطر داشته باشید که مداخله سریع می تواند از بروز عوارض شدید یا مرگ کودک جلوگیری کند.
راهکارهای پیشگیری و نگهداری ایمن داروها:
داروها را در قفسه های قفل دار و دور از دسترس کودکان نگهداری کنید.
هر بار پیش از مصرف، دارو و دوز آن را براساس دستور پزشک مجدداً بررسی نمایید.
فقط از ابزار اندازه گیری دارویی استاندارد که از داروخانه قابل تهیه هستند، استفاده کنید.
دستورالعمل پزشک و برچسب دارو را به دقت مطالعه کنید.
قبل از استفاده از داروها بروشور مربوطه را مطالعه کنید.
هر دارویی که در منزل وجود دارد، مسوولیتی بر دوش خانواده است؛ ایمنی کوچک ترین اعضای خانواده به مراقبت دقیق ما بستگی دارد.
دکتر «امید مرادی» عضو هیات علمی گروه داروسازی بالینی، دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز