آشنایی با دخمه زرتشتیان یا برج خاموشان یزد

زرتشتیان این محل را با نام دادگه یا دوزگه و به عبارتی دادگاه الهی می خوانند. قطر دخمه مانکجی 15 متر و قطر دخمه گلستان 25 متر می باشد و ارتفاع دخمه گلستان از سطح تپه در حدود 6 متر است.

در واقع این برج دارای سطح داخلی گرد و مسطح می باشد که از سه بخش بچگانه، زنانه و مردانه تشکیل شده است و تمام آن را با تخته سنگ پوشانده اند.

معنی دخمه را اگر در فرهنگستان های مختلف بخواهیم بدانیم باید بگوییم که به معنی گور و گورستان، سردابه ی مردگان، خانه زیر زمین برای مردگان و گورخانه گبران شناخته می شود.

مراسم تدفین مردگان زرتشتیان

زردشتیان از آتشکده یزد به عنوان گورستان باز استفاده کردند و بستگان متوفی خود را در ردیف هایی قرارمی دادند که بدن آن ها توسط پرندگان شکاری و دیگر جانداران دریده شده به طوری که فقط استخوان باقی می ماند. این مراسم از دیرباز میان زرتشتیان انجام می شده است و به مرگ تمیز معروف بوده است. در آتشکده زرتشتیان یزد، زمانی که جسم از زندگی باز می ماند، ممکن است به وسیله شیاطین آلوده شود و ناپاک شود، بنابراین آن ها با اجرای این مراسم که قدمتی 3000 ساله دارد شیطان را از بدن متوفی دور می کردند و به عقیده ای فرد مرده را تطهیر می نمودند.

در واقع مراسم تدفین مردگان زرتشتیان قدیم به این صورت بوده که آن ها اجساد مردگان را شسته و بعد به مدت 4 شبانه روز در این دخمه قرار می دادند و بعد از خورده شدن گوشت بدن فرد متوفی توسط درندگان و پرندگان استخوان ها را جمع کرده و در جایی قرار می دادند که کودکان به دور آن دایره وار می ایستادند و بعد ازکودکان زنان به دور انها دایره زده و دایره آخر از مردان تشکیل می دادند.

وظیفه حمل و نقل مرده در آن زمان به عهده ی عده ای خاص بود و تنها آن افراد اجازه داشتند که استخوان های فرد متوفی را در داخل برج خاموشان یزد و در داخل چاه استودان دفن نمایند.

از دهه ی 70 به بعد دیگر این مراسم سنتی در ایران ممنوع گشته است و امروزه برای دفن زردشتیان از این دخمه استفاده نمی شود و از روش های "مرگ تمیز " دیگری مانند دفن اجساد در تابوت های پوشیده برای جلوگیری از آلودگی زمین توسط جسد مرده استفاده می کنند.

امروزه در یزد جمعیت اقلیت های زرتشتی به 5 تا ده درصد جمعیت این استان می رسد. و معمولا  آتشکده زرتشتیان یزد برای این که مردگان جسدشان در آرامش باشد دور از شهرها و آبادی ها ساخته می شده است دخمه ها معمولا بر روی قسمت های نسبتا مرتفع ساخته می شد و اندازه در و دیوارها و سطح دخمه یک اندازه ثابتی نبود و بسته به محیط و جمعیت منطقه متغیر بوده است و مصالحی که در ساخت دخمه ها به کار برده می شده است، خشت خام و گچ بوده است.

در استان یزد علاوه بر آتشکده یزد، دخمه های دیگری نیز وجود دارد که عبارتند از: دخمه فیروز آباد در شهرستان یزد و دخمه چم در شهرستان تفت و روستای چم ،و همچنین دخمه اردکان.

در سال 1381 سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برج خاموشان یزد را با شماره ثبت 6312 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسانید.