ماجرای روز صفر در تهران | تهران واقعا بی آب می شود؟
زنگ خطر کم‌آبی سال‌هاست که به صدا درآمده. ۲۵ استان و بیش از ۵۳ شهر با تنش آبی مواجه هستند.
استان تهران برای پنجمین سال پیاپی خشکسالی را تجربه می‌کند که رویدادی بی‌سابقه در مطالعات اقلیمی و هواشناسی و داشته‌های آماری است. بنفشه زهرایی، استاد مدیریت منابع آب دانشگاه تهران روز گذشته اعلام کرد که فقط دو روز تا روز صفر تهران باقی است و سناریوی آخرالزمانی تهران در پیش است. به همین بهانه تلویزیون اینترنتی همشهری میزبان محمدابراهیم رئیسی، کارشناس حوزه آب و پژوهشگر اقتصاد آب بود. او معتقد است هم مدیریت و برنامه‌ریزی از سوی دولت باید بازنگری شود و هم سواد «آبی» مردم برای صرفه‌جویی افزایش پیدا کند.
کمیابی آب در تهران
کارشناس حوزه آب و پژوهشگر اقتصاد آب در ابتدای گفت‌وگو و برای پاسخ به این پرسش که تا دو هفته آینده قرار است چه اتفاقی بیفتد، به سراغ شعری از سعدی شیرازی می‌رود و می‌گوید: «به قول سعدی، چو دخلت نیست خرج آهسته‌تر کن/ که می‌گویند ملاحان سرودی/ اگر باران به کوهستان نبارد/به سالی دجله گردد خشکسالی. واقعیت این است که ایران، کشور کم آبی است. وقتی میانگین بارندگی ما حدود ۲۵۰ میل‌لیتر در سال است، پس ما همواره با کمبود آب در کشور مواجه هستیم. آنچه می‌توانیم مدیریت کنیم کمیابی آب در مسائل شهرنشینی است. یعنی کمبود آب چطور توزیع شود که دچار کمیابی آب در تهران نشویم.» محمدابراهیم رئیسی تغییر نوع بارش باران در تهران را به دلیل تغییر اقلیم می‌داند و ادامه می‌دهد: «به همین دلیل از همان میزان اندک باران هم نمی‌توانیم بهره‌مند شویم.»
از قافله جهانی جا ماندیم
محمدابراهیم رئیسی، کارشناس حوزه آب و پژوهشگر اقتصاد آب معتقد است موضوع گرمایش جهانی در کشور ما چنان جدی گرفته نمی‌شود و می‌گوید: «ما جزو ۳ کشوری هستیم که به موافقتنامه پاریس نپیوستیم. این موافقتنامه، میثاق اصلی کشورهای جهان برای استفاده از کمک‌های مربوط به تنش‌های اقلیمی است. علت هم این است که کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشور به معنی جلوگیری از رشد اقتصادی ایران است و گروهی علم مخالفت برداشتند. کمک‌های جهانی هم این است که تکنولوژی پیشرفته کشاورزی و نرم‌افزارهای تطبیق با سیل و مانند این در اختیار ما قرار بگیرد.
وضعیت سدهای تهران
اخبار مختلف از وزارت نیرو هشدار می‌دهد که وضعیت تنش آبی در ۲۵ استان و بیش از ۵۳ شهر به ویژه تهران بحرانی است. کارشناس حوزه آب و پژوهشگر اقتصاد آب درباره سختی شرایط می‌گوید: «شهرهای مهم دنیا در کنار رودخانه ساخته شدند برای اینکه به منابع آبی دسترسی داشته باشند. آب تهران علاوه بر منابع آب زیرزمینی که از آبخوان‌ها تامین می‌شود از سدهای خارج از تهران تامین می‌شود. نزدیک‌ترین سد تامین آب تهران لتیان است. سد لار حدود ۶۵ میلیون متر مکعب آب دارد که حجم سد ۱۸۶ میلیون مترمکعب است. سد ماملو ۲۴ میلیون متر مکعب آب دارد در حالی گنجایش ۱۶۰ میلیون متر مکعب دارد. سد لتیان ۳۹ میلیون مترمکعب آب دارد در حالی گنجایش ۷۳ میلیون مترمکعب گنجایش دارد. سد امیرکبیر با گنجایش ۱۷۶ میلیون مترمکعبی هم اکنون ۷۶ میلیون مترمکعب آب دارد. سد طالقان که برای انتقال آب به تهران خط انتقال اضطراری دارد، ۲۱۷ میلیون مترمکعب آب دارد در حالی ۳۳۰ میلیون مترمکعب گنجایش دارد. پس بین ۱۰ تا ۱۴ درصد سدهای تهران پر است.»
محمدابراهیم رئیسی در بررسی شرایط بحرانی آب در پایتخت مقایسه دیگری هم بین ۲۹ تیر ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ دارد. ادامه می‌دهد: «سد کرج ۶۳ میلیون مترمکعب آب دارد و پارسال ۱۵۹ میلیون متر مکعبب، سد لتیان ۶۴ میلیون مترمکعب آب داشته و الان ۳۹ میلیون مترمکعب. سد لار۸۲ میلیون مترمکعب بوده و الان ۶۱ میلیون مترمکعب، سد ماملو ۴۹ میلیون مترمکعب و الان تقریبا نصف. قبلا این‌طور بود که ۷۰ درصد آب تهران از آب‌های سطحی تامین می‌شد و اگر گیر می‌افتادیم، دنبال پس‌انداز آب یعنی آب زیرزمینی می‌رفتیم. نتیجه چه شد؟ امروز ۱۶۰ میلیارد متر مکعب اضافه برداشت از آب زیرزمینی داشتیم. آب زیر زمینی وقتی تجدید پذیر است که میزان برداشت کمتر یا مساوی با میزان شارژ باشد. هنوز هم منابع آبی در سد و آبخوان داریم ولی داریم شرایط را سخت‌تر و بدتر می‌کنیم. اصلا نگوییم آخرالزمانی. تا پایان تابستان و آغاز بارش‌های پاییز، امسال را هم می‌گذرانیم. اما سال دیگر را چه باید کرد؟
شرایط واقعا آخرالزمانی است؟
وقتی گفته می‌شود وضعیت آب تهران آخرالزمانی است یا دو هفته دیگر تا روز صفر و نقطه صفر باقی مانده، به چه معناست؟ کارشناس حوزه آب و پژوهشگر اقتصاد آب در این باره بیشتر توضیح می‌دهد و می‌گوید: « این واژه‌ها از ادبیات مردم کیپ‌تاون در آفریقای جنوبی گرفته شده. در کیپ‌تاون وقتی این اتفاق افتاد و گفتند می‌رسیم به روز صفر، تمام بیلبوردهای خیابان‌های شهر پر از نشانگرهایی شد که کاهش آب تا نقطه صفر و تمام شدنش را نشان می‌داد.» محمدابراهیم رئیسی ادامه صحبتش را با تبلیغی با عنوان «درحمام غرق افکارتان نشوید» که در بیلبوردهای تهران نصب شد، دنبال می‌کند و ادامه می‌دهد: «هر یک دقیقه، ۲۰ لیتر از دوش حمام آب می‌آید و حمام ۵ دقیقه‌ای یعنی مصرف ۱۰۰ لیتر آب. در حالی که سردوش کم مصرف ۳۰۰ هزار تومان هزینه دارد و ۱۰۰ لیتر را به ۲۰ لیتر کاهش می‌دهد. پس آگاهی سازی دقیق و کارآمد مهم است، یعنی شکل تبلیغات صحیح و کاربردی برای مردم در راستای اصلاح الگوی مصرف.»
سواد «آبی» ما کم است
کارشناس حوزه آب و پژوهشگر اقتصاد آب به سواد «آبی» هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «سواد آبی مسئولان ما کم است. انتقال سواد آبی به مردم را هم درست نمی‌دانند. مثلا در کنار همان تابلوی تبلیغاتی در حمام غرق افکارتان نشوید، یک نشانگر کاهش منابع آبی هم لازم است. یا همین علائم خطر را برای کاهش منابع آبی تهران داشته باشیم. به نظر من امسال همان ۴.۵ همت بودجه تنش آبی استان تهران را برای پرلاتور (کاهنده آب شیر) هزینه کنیم و مجانی به مردم تهران بدهیم و تاثیر آن را ببینیم که چطور ۲۵ درصد از مصرف تهرانی‌ها کم می‌شود و این همان پیام مسئولان است.»
کاهش فشار آب تهران به عنوان یکی از راهکارهای صرفه‌جویی در مصرف آب در روزهای تنش آبی به عنوان یکی از سیاست‌های دولت اعمال شده‌است. موضوعی که محمدابراهیم رئیسی درباره آن می‌گوید: «پمپ یعنی فشار بیشتر آب در ثانیه و مصرف حجم بیشتر آب، یعنی استفاده از برق بیشتر. در حالی که کاهش مصرف آب راه بهتری است. هیچ کس دست ما را جز خودمان نمی‌گیرد.»
تهران ۱۴۲۵
منابع آبی تهران در سال ۱۴۲۵ چگونه خواهد بود؟ محمدابراهیم رئیسی، کارشناس حوزه آب و پژوهشگر اقتصاد آب می‌گوید: «تهران آن روز تقریبا ۱۹ میلیون نفر جمعیت خواهد داشت و حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب می‌خواهد در حالی که خوشبینانه ما برای تهران حدود یک میلیارد و ۷۰۰ مترمکعب آب داریم. پس بدون شک به سمت کم آبی می‌رویم. نکته مهم این است که بالا دست سدهای کرج، لتیان و لار زمین کشاورزی نیست و تغییر اقلیم حتما باعث کاهش ذخیره سد می‌شود. تکلیف آب زیرمینی هم مشخص است. پس مهاجرت اقلیمی اتفاق می‌افتد. جمعیت پردیس، پرند و هشتگر اطراف تهران هم آب می‌خواهد. سیاست ازدیاد جمعیت باید با منابع آبی هماهنگ باشد. ما همیشه در حال اجرای طرح‌های کمبود آب برای تهران هستیم. آدم جدید با الگو مصرف قبلی برای تهران مثل سم است .»
بی‌توجهی به استفاده از پساب
مورد استفاده پساب‌های تصفیه‌شده کجاست؟ محمدابراهیم رئیسی، کارشناس حوزه آب و پژوهشگر اقتصاد آب می‌گوید: «آبیاری فضای سبز تهران ۲۳۰میلیون متر مکعب در سال آب می‌خواهد و منابع هم چاه مجاز، چاه غیر مجاز و قنات است که می‌تواند پساب تصفیه شده باشد. چرا از پساب استفاده نمی‌شود؟ چون سرمایه‌گذاری لازم برای ایجاد تصفیه خانه وجود ندارد. برنامه هفتم توسعه استفاده از آب‌های متعارف برای صنایع قدغن کرده‌است. اما لازم است استفاده از آب‌های متعارف برای آبیاری فضای سبز تهران هم ممنوع شود. لطفاً شهرداری هم امسال برای ابیاری ۲۰ درصد صرفه‌جویی کند، با کاشت گونه‌های مناسب یا آبیاری مکانیزه.»
راهکاری برای گذر از بحران کم‌آبی
هزینه قبض آب بالا رفته اما باز هم در بین هزینه‌های خانوار چندان نیست. کارشناس حوزه آب و پژوهشگر اقتصاد می‌گوید: «قیمت آب باید واقعی شود و بعد بسته‌های تشویقی اعمال شود. برای رسیدن یک متر مکعب آب که دست من و شما برسد، ۲۵ هزار تومان هزینه می‌شود. یک پرلاتور مثلا ۳۰۰ هزار تومنی برای یک نفر در ماه می‌تواند ۲ مترمکعب آب صرفه‌جویی کند. آیا صرفه اقتصادی دارد؟ قطعا نه. پس لازم است قیمت آب هم واقعی باشد تا مشوقی برای کاهش مصرف باشد. ابزارهای اقتصادی یک راهکار است. فرهنگ، گفتگو میان مردم و عمومی کردن مسئله آب هم هست.» آمار رسمی می‌گوید ۱۱ درصد آب تهران به دلیل خرابی لوله‌ها از بین می‌رود. محمدابراهیم رئیسی می‌گوید: «۱۱ درصد یعنی سالی ۱۲۰ میلیون متر مکعب آب، یعنی به اندازه سد کرج. پس باید برای مدیریت آب تهران به این موضوع هم توجه کرد. یکی از ابزارهای اقتصادی، قیمت‌گذاری آب است. قیمت به همراه آگاهی‌رسانی به مردم جواب می‌دهد. این ابزار قیمت می‌تواند تنبیه و تشویق را با هم داشته‌باشد.»
برای ورود به کانال تلگرام فرتاک نیوز کلیک کنید.
