تصویر امام علی (ع) در کلام شاعران پارسی گوی

دکتر حامد وفاپور؛ در هر سرزمینی ادبیات، بیان کننده افکار،باورها وعقاید مردم آن سرزمین بوده که خود گونه های مختلفی دارد و شعر سر آمد آنهاست. شعر ماندگارترین و رساترین زبان را برای بیان عقاید و عواطف بشر داشته. در این میان کشور ایران نیز که از روزگاران قدیم تا کنون مهد فرهنگ و تمدن بوده است، شعر و شعر سرایی را در روح و جان خود پرورش داده و در دوره های مختلف زبان پارسی و مناسبت‌ها از این هنر استفاده کرده است.

شعرای فارسی زبان این افتخار را داشته‌اند که در دیباچه کتب با ارزش خود،پس از حمد و ثنای خداوند متعال و مدح پیامبر اکرم (ص) زبان به ستایش ائمه اطهار (ع) بگشایند، که شاعران بسیاری نیز از آغاز سرایش شعر فارسی تا زمان معاصر دواوین خود را مزین به مدح و منقبت امام علی (ع) نموده اند، چرا که زندگی آن حضرت و ابعاد وجودی، فردی و اجتماعی، سیره و سنت ایشان همواره سرچشمه ای زلال بوده است تا شعرای این دیار، صورت متخیل کلام خویش را از مبانی متعالی و زوایای پر رمز و راز آن سیراب کنند. در دوران شکل گیری شعر فارسی،از ابتدا تا کنون کمتر شاعر خوش قریحه و با ذوقی است که با زوایای شخصیتی و  وجودی حضرت علی (ع) آشنا نبوده باشد و در اشعار خود به مدح آن امام بزرگوار نپرداخته باشد.

 پیشینه مدح و ستایش امام علی (ع) و یا شعر علوی و غدیر سرایی به زمان رودکی بر می گردد.اشعار جعفر بن محمد رودکی سمرقندی ملقب به (پدر شعر فارسی) را صد هزار بیت تخمین زده اند، اما اکنون از آن همه اشعار، جز چند قطعه و قصیده و ابیات پراکنده چیزی در دست ما نیست. تنها دوبیت از او در مدح امام علی (ع) در دست داریم که قطعا اشعار او در مدح آن حضرت، بیشتر از این دوبیت هم بوده است.

ای شاه نبی سیرت، ایمان تو محکم

ای میر علی حکمت، عالم به تو در غال

واین:

کسی را که باشد به دل، مهر حیدر

شود سرخ رو در گیتی به آور

حکیم ابوالقاسم فردوسی، در ابیاتی ارادت خود را به مولای متقیان امام علی (ع) اینگونه نشان می دهد.

که من شهر علمم علیم در است

درست این سخن گفت پیغمبر است

گواهی دهم کاین سخن راز اوست

تو گویی دو گوشم که آواز اوست

چو باشد ترا عقل و تدبیر و رای

به نزد نبی و علی گیر جای

از دیگر شعرای زبان و ادب فارسی که در مدح مولای متقیان امام علی (ع) شعر سروده است حکیم کسایی مروزی است، او هم عصر فردوسی است و اولین شاعری است که شعری مستقل ودر قالب قصیده به مدح آن حضرت پرداخته است.

فهم کن گر مومنی فضل امیرالمؤمنین

فضل حیدر، شیریزدان، مرتضای پاک دین

فضل آن کس کز پیمبر بگذری فاضلتر اوست

فضل آن رکن مسلمان امام المتقین

حکیم ناصر خسرو قبادیانی شاعر قرن پنجم هجری است، او در قصیده ای در مخالفت با مدح صاحبان قدرت و پادشاهان از سوی عنصری می گوید:

پسنده است با زهد عمار و بوذر

کند مدح محمود مر عنصری را

من آنم که در پای خوکان نریزم

مر این قیمتی در لفظ دری را

و در قصیده ای دیگر به واقعه غدیر اشاره می کند و حضرت علی (ع) را مورد مدح و ستایش قرار می دهد.

بنگر که خلق را به که داد و چگونه گفت

روزی که خطبه کرد نبی بر سر غدیر

دست علی گرفت و بدو داد جای خویش

گر دست او گرفت تو جز دست او مگیر

عطار نیشابوری شاعر و عارفی که درسده های ششم و هفتم زندگی می‌کرده، اشعاری در وصف حضرت علی (ع) دارد او در یکی از سروده های خود این چنین می گوید:

ای پسر تو بی نشان از علی

عین و یا و لام دانی از علی

تو زعشق جان خویش بی قراری

و او نشسته تا کند صد جان نثار

در شعر دوره معاصر نیز بسیاری از شعرا به مدح و ستایش حضرت علی (ع) پرداخته اند که مشهورترین شعر در مدح آن حضرت شعر (علی ای همای رحمت) محمد حسین بهجت تبریزی متخلص به شهر یار می باشد.

ابیاتی از این شعر در ادامه ذکر می شود.

علی ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را

که به ما سوا فکندی همه سایه هما را

دل اگر خدا شناسی همه در رخ علی بین

به علی شناختم من به خدا قسم خدا را

به خدا که در دو عالم اثر از فنا نماند

چو علی گرفته باشد سر چشمه بقا را

مگر ای سحاب رحمت تو بباری ار نه دوزخ

به شرار قهر سوزد همه جان ما سوا را

برو ای گدای مسکین در خانه علی زن

که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را

به جز از علی که گوید به پسر که قاتل من

چو اسیر توست اکنون به اسیر کن مدارا

یکی دیگر از ده‌ها شاعر معاصری که به مدح امام علی (ع) پرداخته است سید علی موسوی گرمارودی است. او در شعر (در سایه سار نخل ولایت) در ستایش آن حضرت می‌سراید که :

خجسته باد نام خداوند، نیکو ترین آفریدگاران

که تو را آفرید

از تو در شگفت هم نمی توانم بود

که دیدن بزرگیت را، چشم کوچک من بسنده نیست:

مور، چه می داند که بر دیواره اهرام می گذرد یا خشتی خام

یادآوری این مطلب در اینجا لازم است که در شعر و ادب فارسی شعرای بسیاری به مولای متقیان، حضرت علی علیه السلام، ابراز ارادت کرده اند، شاعرانی مانند نظامی گنجوی، سعدی شیرازی، سنایی غزنوی، ابن یمین فریومدی، اهلی شیرازی، وحشی بافقی، صائب تبریزی، هاتف اصفهانی، شاه نعمت الله ولی، ابن حسام خوسفی، باذل مشهدی و بسیاری از شاعران دیگر که ذکر نام و اشعار آنها در این مقال نمی‌گنجد.