شراکت راهبردی واشنگتن وآنکارا به ایستگاه فشار وتحریم رسید

برای دهه ها شراکت راهبردی واشنگتن وآنکارا موضوعی پایدار وهمیشگی به نظر می رسید. حتی مجادلات دیپلماتیک میان آنان نوعی سوپاپ اطمینان تلقی می شد که به مرور با اختلافات سیاسی وامنیتی همچون خودداری واشنگتن ازپذیرش تقاضای ترکیه برای تحویل «فتح الله گولن»، جریان محاکمه «رضا ضراب»، جدال اقتصادی آمریکا با ترکیه ومتعاقبا التهابات بورس وافت ارزش واحد پول ملی ترکیه، تنش میان آنکارا و واشنگتن در شمال سوریه و نهایتا انعقاد قرارداد خرید سامانه موشکی اس400 از روسیه به کانال اهرم فشار اقتصادی رسید. اکنون به نظر می رسد که روابط استراتژیک آنها رو به استهلاک گذاشته و آمریکا تصمیم دارد که کانال فشار و تحریم را نصیب همپیمانان خود کند.

پاسخ منفی آمریکا به درخواست استرداد گولن که دولت ترکیه او را اصلی ترین متهم هدایت کودتا 2016(کودتا علیه اردوغان در سال 1395) می خواند، به سردی روابط دو طرف انجامید.

در مقابل، برخورد دولت ترکیه با هزاران تن از متهمان همکاری با کودتاچیان، انتقادات فراوانی را به خصوص از جانب غربی ها برانگیخت که روابط آنکارا با برخی پایتخت های غربی را سردتر کرد.

پس از کودتای نافرجام تیرماه 95، رئیس جمهوری ترکیه برخی از دولت های غربی و منطقه را به حمایت از کودتاچیان متهم کرد.

دیگر مساله، دستگیری یک بازرگان ایرانی- ترکیه ای در آمریکا به اتهام نقض قوانین تحریمی علیه ایران بود که در جریان محاکمه «رضا ضراب» سخن از نقش اردوغان در دور زدن تحریم های آمریکایی به میان آمد.

دستگیری یک کشیش آمریکایی در ترکیه به موضوع اختلاف دیگری میان دو طرف تبدیل شد. «اندرو برانسون» کشیش آمریکایی بود که پس از وقوع کودتای ترکیه دستگیر شد و وخیم شدن اوضاع وی در زندان و سپس اصرار ترامپ برای آزادی او به تقابلی جدی در تابستان سال گذشته(1397) انجامید.

دامنه جدال دیپلماتیک و سیاسی دو طرف به وضع تحریم های اقتصادی انجامید. در همین پیوند، آمریکا تعرفه واردات فولاد و آلومینیوم از ترکیه را دو برابر کرد.

نتیجه جدال اقتصادی آمریکا با ترکیه خود را در التهابات بورس و افت ارزش واحد پول ملی این کشور نشان داد چنانکه در مردادماه ارزش لیر در برابر دلار 20 درصد افت کرد.

ریزش 40 درصدی لیر در برابر دلار که طی یک سال منتهی به مردادماه اتفاق افتاد در نگاهی کلان تر، به افت بهای ریال ایران و روبل روسیه ارتباط می یافت و از این منظر نشانه تقابل اقتصادی آمریکا با بازیگران رقیب در خاورمیانه و به ویژه عرصه تحولات سوریه بود.

حمایت آمریکا از گروه های مسلح کُردی در سوریه از دیگر علت های اصلی اختلاف است. پس از آغاز بحران سوریه کشورهای آمریکا و ترکیه هریک تلاش کردند تا با دمیدن در آتش این بحران، از این جنگ خانمان سوز سهمی برده باشند. هرچند که نگاه ترکیه بیشتر امنیتی و نگاه آمریکا بیشتر سلطه گرایانه بود.

تنش میان آنکارا و واشنگتن در شمال سوریه با تهدید و ارعاب نیروهای نیابتی دو طرف در این منطقه آغاز شد. نیروهای کُرد سوری که در مناطق مرزی شمالی سوریه حضور داشتند با تجهیز و حمایت آمریکا و استفاده از وضعیت بحرانی در این کشور بر نوار شمالی سوریه در مرز با ترکیه تسلط پیدا کردند.

تلاش ترکیه برای منکوب کردن «یگان های مدافع خلق» که آنکارا آن ها را تروریستی می خواند سبب شده تا دو طرف با اختلافاتی جدی مواجه شوند.

درنتیجه این مساله آغازی بود برای شروع تنش ها میان ترکیه و آمریکا در سوریه؛ چراکه از نظر ترکیه حضور نیروهای کُرد در مرز با این کشور به منزله ناامنی و قدرت گرفتن نیروهای حزب کارگران کردستان (پ. ک.ک) است.

درنتیجه ترکیه باهدف نابودی گروه های کُرد که تحت حمایت دولت آمریکا بودند، 20 ژانویه (30 دی ماه 1396) به خاک سوریه تجاوز و عملیاتی را به نام 'شاخه زیتون' در منطقه عفرین در شمال سوریه آغاز کرد. شهری که یگان های مدافع خلق در سال 2012 به کنترل خود درآورده بودند.

پیام آتشین رئیس جمهوری آمریکا به ترکیه و تهدید اقتصادی این کشور را می توان متاثر از تحریکات چهره های تندرو کابینه ترامپ به ویژه «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه و بولتون دانست.

طی یکی دو سال اخیر مسائل دیگری نیز بر روابط آمریکا و ترکیه اثرگذار بوده است؛ از جمله انعقاد قرارداد خرید سامانه موشکی اس400 از روسیه که به رغم هشدارها آمریکایی ها اتفاق افتاد.

خرید سامانه اس 400 روسیه از سوی ترکیه به قول محمد علی گولر نویسنده روزنامه جمهوریت ترکیه یک 'پادزهر وابستگی' جدی بود که واشنگتن را به فکر اقدام تلافی جویانه انداخت.

ترکیه با قطع امید از سامانه های موشکی دفاعی همپیمانان خود در ناتو و به ویژه آمریکا، اواخر سال گذشته میلادی قرارداد رسمی خرید سامانه موشکی اس.400 ترکیه از روسیه را امضا کرد و بر اساس این توافق، اولین سامانه اس.400 در اواخر سال 2019 به ترکیه تحویل داده خواهد شد.

بر اساس این توافق، در مجموع دو سامانه موشکی به ترکیه تحویل داده می شود که اولین سامانه موشکی اس.400 در اواخر سال 2019 وارد ترکیه شده و کنترل این سامانه های خریداری شده در اختیار نیروهای مسلح ترکیه قرار خواهد گرفت.

رسانه های ترکیه اوایل سال جاری میلادی(دی 1397) از نگرانی آمریکایی ها نسبت به خرید موشک اس.400 روسی توسط دولت آنکارا خبر دادند به طوری که روزنامه حریت ترکیه نوشت: مقامات آمریکایی بارها در خصوص سفارش خرید سامانه دفاع موشکی اس.400 ترکیه از روسیه ابراز نگرانی کرده اند.

ترکیه که از سال 1952 عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی(ناتو) است، از سامانه های پدافند هوایی این سازمان برای پوشش هوایی استفاده می کرد، اما با خروج جنگ افزارهای دفاع هوایی پاتریوت آمریکا و آلمان از ترکیه در سال 2015، آنکارا خرید سامانه های پدافند موشکی اس.400 را در اولویت قرار داد.

آمریکا ماه آوریل 2019 (فروردین 1398) واکنش به برنامه آنکارا برای خرید سامانه های دفاعی اس400، انتقال تجهیزات جنگنده رادارگریز اف35 به ترکیه را متوقف کرد.

این نخستین گام آمریکا در توقف فروش جنگنده های رادارگریز اف35 به ترکیه به عنوان یکی از متحدان واشنگتن در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است.

برخی تحلیلگران از نقش صهیونیست ها در ترغیب آمریکا به فشار علیه ترکیه سخن می گویند و می گویند، آنکارا در فرایند همکاری با روسیه و ایران در سوریه و همچنین پرونده کُردها و نیز قتل «جمال خاشقچی» روزنامه نگار سعودی موجب نارضایتی صهیونیست ها شده است.

ترکیه در جریان افشای اطلاعات مربوط به دست داشتن هیات حاکمه عربستان به خصوص «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی در قتل خاشقچی اعتراض صهیونیست ها را نیز برانگیخت که اصرار داشتند فشار مضاعف بر عربستان، اهداف و منافع تل آویو را در منطقه به خطر خواهد انداخت.

در همین زمینه، برخی تحلیلگران نوع بازی ترکیه در پرونده خاشقچی را در راستای استرداد گولن ارزیابی می کردند که در نهایت به انجام نرسید و منجر به عمیق شدن نارضایتی رهبران آنکارا از واشنگتن شد.

ترکیه در برابر تحریم های یکجانبه آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران نیز علنا اعلام داشته از این تحریم ها تبعیت نخواهد کرد.

با توجه به سیر تحولات اخیر، ناظران روابط ترکیه و آمریکا را به شراکتی پرچالش تشبیه می کنند که با تعمیق اختلافات اصل شراکت را نیز تحت تاثیر خود قرار خواهد داد.

در جدیدترین اقدام آمریکا علیه ترکیه، دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا در بیانیه ای اعلام کرد که تجارت ترجیحی با ترکیه را لغو می کند.

رئیس جمهور آمریکا گفت: 'من تصمیم گرفتم که بر اساس سطح توسعه اقتصادی ترکیه، وضعیت این کشور به عنوان یک کشور در حال توسعه دریافت کننده از 17 ماه مه متوقف شود.' توافقی که به ترکیه اجازه می‌داد تا در برخی حوزه‌ها بدون پرداخت تعرفه گمرکی به بازار آمریکا دسترسی پیدا کند

این اقدام نشان داد که سیاست تحریم و فشار اقتصادی آمریکا به آسانی گریبان هم پیمانان این کشور را نیز خواهد گرفت.