توصیه های طب ایرانی در فصل بهار

از نگاه طب ایرانی هر فصل مزاجی دارد و در سرزمینی معتدل ، مزاج فصل بهار گرم و تر و در حد اعتدال است. بهار به سبب اعتدال مزاج و لطافت مقوی نیرو‌های بدنی است و به دلیل اینکه این فصل مناسب مزاج روح انسان است موجب تقویت آن می‌شود. در فصل زمستان دستگاه گوارش قویتر است و نیاز بدن به غذا بیشتر می‌شود از سوی دیگر به دلیل نیاز بدن به انرژی بیشتر برای مقابله با سرمای بیرونی انسان غذای بیشتری می‌خورد؛ در نتیجه به دنبال هضم و جذب غذا‌ها، مواد زائد بیشتری در بدن تولید می‌شوند که بخشی از آن‌ها به دلیل سرمای زمستان، کم شدن فعالیت‌های بدنی و کاهش تعریق امکان تحلیل و دفع پیدانمی کنند؛ این مواد زائد در فصل بهار به علت گرمای معتدلی که ایجاد می‌شود رقیق شده و در بدن پخش می‌شوند و اگر بدن نتواند آن‌ها را به طور کامل دفع نماید به سوی اندام‌هایی که به هر دلیل ضعیف شده باشند میروند و بیشتر کشاله‌های ران و زیر پوست بطن‌های مغزی غشا‌های مغزی چشم‌ها، بینی مفاصل و.... جاری می‌شوند و انسان را مستعد ابتلابه بیماری‌هایی مانند، دمل، ورم‌های چرکی، جوش، خارش و برخی دیگر از بیماری‌های جوشدار پوستی، ورم لوزه‌ها و حلق خونریزی از بینی و مقعد، زکام، گرفتگی صدا، سرفه، حساسیت فصلی، رینیت آلرژیک، درد و ورم‌های مفصلی، وسواس سوداوی و بیماری‌های روحی و حتی صرع و سکته می‌کنند؛ پس می‌توان پیشبینی کرد که کسانی که در زمستان به سبب پرخوری و کم حرکتی دچار اضافه وزن و انباشت مواد زائد در بدن شده‌اند در بهار بیشتر بیمار می‌شوند. رعایت برخی نکات ساده به ویژه در کسانی که سابقه ابتلا به این مشکلات را دارند می‌تواند تا حدود زیادی از این عوارض پیشگیری کند:

پرهیز‌های بهاره

۱. پرهیز از نوشیدنی‌های گرمی بخش و یا بسیار ‌تری بخش مانند شربت‌های بسیار شیرین که از انگور یا خرما تهیه شده باشند، شیر و دوغ زیاد و....

۲. پرهیز از زیاد خوردن غذا‌های خونساز مانند شیرینی‌ها، کیک و خامه زیاد و انواع گوشت و پرهیز از خوراک‌های رشته‌ای و خمیری مانند ماکارونی لازانیا و آش‌های غلیظ و سنگین

۳. پرهیز از مصرف غذا‌های چرب و سرخ کردنی

۴. پرهیز از پرخوری، برهم خوری و باهم خوری مانند خوردن پیش غذا، غذا، نوشابه، دوغ یا ماءالشعیر، بستنی، چای، شربت، آجیل و.... در یک مهمانی نوروزی.  به طور کلی به خاطر پری بدن از مواد و ا اخلاط چهارگانه کم خوری در فصل بهار در کنار مصرف بیشتر غذا‌های لطیف و سبک بسیار توصیه شده حال آنکه معمولاً در روز‌های عید و دیدوبازدید خلاف آن انجام می‌شود.

باید دقت کرد که منظور از غذای «لطیف» در طب ایرانی خوراکی است که با وجود حجم زیاد غذائیت کمی دارد یعنی اصطلاحاً شکم پرکن یا گول زنک است. با خوردن چنین غذا‌هایی دستگاه گوارش سرگرم هضم غذا می‌شود ولی مواد غذایی زیادی وارد عروق نمی‌شود و به پری (امتلاء) بدن از اخلاط دامن نمی‌زند. انواع آش‌های سبک و سوپ‌های ساده میوه‌ها و سبزیجات از این رو توصیه شده‌اند.

۵. استفاده کمتر از خوراکی‌های تلخ و تند و شور و تیز که همگی مزاج گرم دارند مانند آجیل‌های، شور، تخمه، گردو و دیگر مغز‌ها، و همچنین ادویه تند مانند، فلفل دارچین و زنجبیل

۶. پرهیز از خوردن میوه‌های لطیف و‌تری بخش که در بدن به سرعت دچار تغییرات نامطلوب می‌شوند مانند خیار و هندوانه

۷. پرهیز از نوشیدن آب با معده خالی و ناشتا

۸. پرهیز از ورزش سنگین و جنبش‌های بیش از حد بدنی

۹. پرهیز از جنبش‌های زیاد روانی چون خشم و اضطراب و حتی شادی خارج از حد

۱۰. پرهیز از حمام طولانی یا سونای خیلی گرم و همچنین شست و شوی بدن با آب خیلی گرم یا سرد

توصیه‌های بهاره

۱. دیدار نزدیکان گرانقدر و دوستان جان، زیارت بزرگان قوم و استادان دانشی که از درمان‌های نیکو و مشترک در بیشتر بیماری‌های جسمی و روحی انسان برشمرده شده است.

۲. مصرف بیشتر غذا‌هایی مانند آش‌های ساده و سبک بورانی اسفناج بورانی شبدر و یونجه، کاهو، سکنجبین، سمنو به میزان کم، آش شبدر و قره قروت که در متون طب ایرانی به عنوان بهترین و لطیف‌ترین غذا‌های ایرانی برای فصل بهار نام برده شده‌اند؛ این خوراک‌ها انرژی پایه و ریز مغذی‌های مورد نیاز بدن را تأمین می‌کنند ولی خاصیت غذایی کمتری دارند و مصرف آن‌ها موجب پاکسازی خون و تقویت اعصاب و قوای بدن می‌شود. از سویی در فصل بهار، مصرف حبوباتی مانند ماش، نخود فرنگی و جو نیز از سوی حکمای طب ایرانی توصیه شده است.

۳. تقویت سیستم ایمنی و قوای جسمی کودکان با خوردن سوپ جو، ماءالشعیر طبیعی و چلو گشنیز با گوشت جوجه خروس به جای گوشت قرمز.  همچنین توصیه شده در این فصل به جای آب، عرق کاسنی، عرق خرفه یا عرق شاهتره بنوشیم و به فرزندانمان هم بدهیم.

۴. مصرف نوشیدنی‌های خنک مانند خیسانده میوه‌ها یا برگه آن‌ها، شربت ریواس، شربت عناب، شربت تمرهندی، شربت زرشک و غوره شربت نارنج، شربت لیمو و به و عرق‌های گیاهان بهاره چون شاهتره کاسنی و خرفه

۵. رعایت بهداشت غذایی و پرهیز از مصرف میوه و سبزیجات نشسته به ویژه در طول سفر

۶. انجام ورزش معتدل (سبکتر از ورزش زمستان و سنگین‌تر از تابستان به ویژه صبح ناشتا و در هوای خنک)

۷. خواب معتدل و مناسب از آغاز شب تا پیش از طلوع آفتاب که در همه مکاتب طبی و توصیه‌های دینی و عرفانی مورد تأکید بوده و هست. میزان خواب در افراد مختلف متفاوت است و می‌تواند بین ۶ تا ۸ ساعت باشد.

۸. پوشیدن لباس‌های لطیف و سبک مانند جامه‌های پنبه‌ای در آغاز بهار و جامه‌های کتانی و حریر در اواخر آن و کم کردن روانداز

۹. بوییدن مواد خوشبویی چون گل نرگس، گل سرخ یا گلاب، بهار نارنج، مشک عنبر و کافور

۱۰. استفاده از آب ولرم در حمام و استخر

۱۱. ماساژ و مشت و مال بدن با روغن‌های معتدل مانند بنفشه و بادام، شیرین و همچنین روغن مالی سر و پشت گوش‌ها برای کمک به دفع مواد زائد زیر پوست و سر

۱۲. جلوگیری از بروز یبوست( از نگاه دانش طب ایرانی بهترین وضعیت اجابت مزاج آن است که به ازای هر وعده غذا یک بار دفع با قوام نرم به راحتی انجام شود و پس از آن هم احساس سبکی در روده‌ها پدیدآید.)

 برای داشتن اجابت مزاج طبیعی به نکات زیر توجه کنید:

هر لقمه از غذا را با تمرکز و توجه کافی ۳۰ تا ۴۰ بار بجوید و سپس قورت دهید. نجویدن غذا باعث عدم هضم مناسب و نرسیدن مواد مغذی لازم به بدن می‌شود؛ بنابراین طبیعت هوشمند بدن تلاش می‌کند غذا را مدت بیشتری در روده نگه دارد تا بتواند مواد مورد نیازش را تأمین کند و همین موجب تشدید یبوست می‌شود.

پیاده روی و ورزش معتدل در طول روز می‌تواند حرکت روده را تحریک کرده و به رفع یبوست کمک کند؛ بنابراین از بی‌حرکتی و خواب بیش از حد خودداری کنید. دقت کنید که ورزش باید متناسب با توان فرد انجام شود و خستگی و بی‌حالی ایجاد نکند.

حمام با آب گرم می‌تواند مواد زائد بدن را کم و به دفع آن‌ها کمک کند.

مدفوع خود را نگه ندارید نگه داشتن مدفوع در موقعیت‌های نامناسب، یکی از علل شایع ایجاد یبوست است. برای رفع یبوست می‌توانید از غذاها و مواد غذایی مانند آش، سوپ جو، گوشت پرندگان کوچک مانند کبک و بلدرچین، دال عدس، تره، گشنیز، جعفری، اسفناج، کدوسبز، زردچوبه و روغن زیتون با آلو، تمرهندی یا آب انار شیرین ماءالشعیر طبی استفاده کنید. همچنین ناشتا خوردن شربت خاکشیر با آب جوشیده یا گلاب، شربت آب و عسل با آبلیمو، گلقند، انجیر و آلوی خیسانده و گیاهان ملین مانند اسفناج، کاهو، گشنیز مویز بدون هسته و عناب توصیه می‌شود.